Bilim insanlarının Güneş hakkında yeni şeyler öğrenmesi için, Güneş’i araştıran yeni bir uzay aracının birkaç fotoğraf çekmesi gerekiyormuş.
NASA ve Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) ortak yürüttüğü bir proje olan ve Şubat ayında fırlatılan Güneş Yörünge Kâşifi, her gün gördüğümüz Güneş’i tamamen farklı bir şekilde gösteriyor. Üstelik bu görüntüler, kelimenin tam anlamıyla yeni: Teleskoplarla donanmış bu uzay aracı, daha önce bu gibi donanımlar taşıyan diğer araştırma araçlarına göre Güneş’e daha fazla yaklaşıyor.
Bilim insanları, görevin ilk fotoğraflarında bile “kamp ateşleri” adını verdikleri yeni ve çarpıcı bir olgu belirlemiş.
ESA’nın Güneş Yörünge Kâşifi’nin proje bilimcisi olan Daniel Müller, bugün (16 Temmuz) yapılan bir basın toplantısında şöyle aktarıyor: “Güneş’e daha önce bir kamerayla hiç bu kadar yaklaşmamıştık. Üstelik bu, Güneş Yörünge Kâşifi’nin uzun ve destansı yolculuğunun sadece başlangıcı.”
Güneş Yörünge Kâşifi, fırlatıldıktan sonra ufak bir aksaklık yaşamış: Koronavirüs salgını ESA’nın destek kapasitesini sınırlandığında, ajans uzay aracının görevlendirme sürecini duraklatmış. Fakat bu mola uzun sürmemiş ve uzay aracının Güneş etrafında yapacağı ilk dönüşe hazırlık için, görevlendirme kaldığı yerden devam ettirilmiş.
Koronavirüs ile fırlatmanın hemen öncesinde çıkan bir takım donanım sorunlarının arasındayken, görev takımı ilk görüntüler için beklentilerini düşük tutmuş.
Belçika Kraliyet Gözlemevi’nde uzay fizikçisi ve Güneş Yörünge Kâşifi’ndeki donanımlardan birinin baş müfettişi olan David Berghmans, basın toplantısı sırasında “Dürüst olmak gerekirse, herhangi bir beklentim yoktu” diyor.
Üstelik ilk defa gerçekleştirilen bu yakın uçuşta (veya günberide), dün yayınlanan görüntüler elde edilmiş. Uzay aracı, bu hareketiyle Güneş’in 77 milyon kilometre yakınına gelmiş; bu miktar, Dünya’nın yörünge uzaklığının hemen hemen yarısı kadar. Güneş Yörünge Kâşifi, görevin sonu itibarıyla bu uzaklığı yeniden yarıya indirecek.
Fakat bu ilk görüntüler bile cezbedici unsurlarla dolu.
“En küçük detayda bile ne kadar şey gerçekleştiğini görmek hayret verici” diyor Berghmans. “Bunu ilk gördüğümüzde inanamamıştık ve gördüğümüz her şeye çılgın isimler vermeye başlamıştık; kamp ateşleri, koyu telcikler ve hayaletler gibi… En küçük ölçekte bile çok fazla yeni olgu gerçekleşiyor.”
Güneş’te kamp ateşleri
Görevde çalışan bilim insanları özellikle heyecan duyuyor çünkü görüntülerin ince detayları sayesinde, tamamen yeni bir özellik saptamışlar. Bu yapılar, araştırmacıların “kamp ateşleri” lakabını taktığı ufak (yani Güneş’e göre ufak) patlamalardan oluşuyor. Bu kamp ateşlerinin en ufakları, Berghmans’a göre Avrupa’daki ortalama bir ülkenin boyutu kadar.
Berghmans, ESA’dan yapılan bir açıklamada şöyle söylüyor: “Bu kamp ateşleri, Dünya’dan gözlemleyebildiğimiz Güneş patlamalarının ufak akrabaları ve milyon ya da milyar kat daha küçükler. Güneş, ilk bakışta sakin görünebilir fakat detaylara baktığımızda, bu küçük patlamaları her yerde görebiliyoruz.”
Güneş Yörünge Kâşifi programında çalışan bilim insanları; bu kamp ateşlerinin, üzerinde onlarca yıl çalışılmış Güneş patlamalarının gerçekten de küçük halleri olup olmadığından veya daha çarpıcı emsallerine göre farklı şekilde işleyip işlemediklerinden henüz emin değil. “Herhangi bilimsel bir kanıya varmak için henüz çok erken” diyor Müller.
Fakat araştırmacılar, bu kamp ateşleri üzerinde daha fazla çalışma yapılmasının, bilim insanlarının Güneş’in önemli gizemlerinden birini çözmesine yardımcı olmasını ümit ediyor: Bu gizem ise taç şeklinde adlandırılan Güneş’in dış atmosferinin, Güneş’in görünür yüzeyinden neden çok daha sıcak olduğu…
Güneş’in görünür yüzeyi yaklaşık 55.000 derece Celsius iken, incecik taç kısmı ise herhangi bir ölçüm sistemi altında bir milyon derece görünüyor. Bu durum, uzun bir süredir bilim insanlarının kafasını karıştırıyor çünkü mantıken, Güneş’in içerisinde meydana gelen füzyon fırınından uzakta olduğu için daha soğuk olması gerekir. Güneş Yörünge Kâşifi ve NASA’nın Parker Güneş Araştırma Aracı gibi yeni görevler, bu gibi bilmecelerin çözülmesine yardımcı olmaları için tasarlanmış.
Bu arada Parker Güneş Araştırma Aracı, Güneş Yörünge Kâşifi’ne çok daha yakından uçacak; çünkü teleskobik donanım taşımıyor ve sadece yakın çevresini ölçen cihazlar taşıyor. Güneş Yörünge Kâşifi, her iki tip donanımı da taşıyor.
Ayrıca Güneş Yörünge Kâşifi’nde çalışan bilim insanları, bu ilk görüntülerin daha başlangıç olduğunu ve görevin, daha başka keşiflere olanak sağlayacağını söylerken de kendilerinden emin.
“Bugün gösterdiğimiz mevcut verilerin, yürüttüğümüz teknik testlerin sadece yan ürünleri olduğunu unutmayın. Bu görüntülerde, donanımlar henüz tamamen yapılandırılmış değildi” diyor Berghmans.
Dahası; Güneş şu an 11 yıllık faaliyet döngüsünün en sessiz noktasında bulunuyor. Bu yüzden Güneş Yörünge Kâşifi, görev ilerledikçe çok daha enerjik olgular üzerinde çalışacak.
Daha yakından çekilmiş fotoğraflar yolda
Toplamda 1.5 milyar dolar tutan ve birden çok teşebbüse yayılan Güneş Yörünge Kâşifi, Güneş’e doğru yaptığı yolculuğa devam ediyor. Bu yolculuk sırasında, uzay aracının yerel donanımları sürekli çalışıyor olacak. Teleskobik görüntüleyiciler ise fırsatlara göre açılıp kapanacak. Ardından, 2021’in Kasım ayında; bilimsel çalışmalar ciddi şekilde başlayacak.
Cihaz ilk önce, birkaç yıl boyunca Güneş’in etrafında dönerek kademeli olarak yaklaşacak. Venüs’ün etrafında dönerek hızlanacak ve hedefine daha çok yaklaşacak. Uzay aracı, daha sonra 2025 yılında Güneş Sistemi’nin ana düzleminden ayrılacak ve eğik bir yörüngeyi takip etmeye başlayacak. Bu sayede, daha önce hiç o kadar detaylı görülmemiş olan Güneş’in kutuplarını görüntüleme olanağı bulacak.
Fakat bilim insanlarının söylediğine göre gelecekteki görüntüler, daha bilimsel bir bakış açısı taşısa da; görevden gelen ilk fotoğraflara dair halen özel bir şeyler var.
“Fırlattığımız gece, Güneş Yörünge Kâşifi’nin Güneş Sistemi’nin uzak kısımlarına gidip oraları araştıracak olması ve … Güneş’i tamamen farklı bir bakış açısından görecek olması kafama dank etmişti” diyor Müller. “Sanki gerçekten uzay aracı, çıktığı yolculuktan bize bir kartpostal göndermiş gibiydi.”
Yazar: Meghan Bartels/Space. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
