Bilim insanları, balıkların ve kuşların nasıl ve niçin sürü halinde gezdiklerini uzun süredir merak etmişti; sürü halinde gezmenin, bireylere ne faydası vardı? Geçen yıl New York Üniversitesi’nde yapılan bir araştırma, bu gibi düzenlerin ne gibi faydalar sağladığına ışık tutabilir.
Balıklar ve kuşlar, tekerlekleri yere doğru iterek yerden giden bir grup bisikletçiden farklı şekilde, kendilerini saran bir ortamda hareket ediyorlar; üstelik bunu, temelde benzer mekanizmalarla yapıyorlar. Araştırmanın baş yazarı Joel Newbolt, buna çırpma hareketi adını veriyor.
BALIKLAR NEDEN SÜRÜ HALİNDE GEZİYOR?
“Yapılan önceki çalışmalar; balık ve kuş sürüleri gibi gruplarda, suda veya havada gitmek için gereken enerji miktarını azaltmak gibi şeyler yapabileceğinizi gösteriyor” diyor Newbolt. Bu şekilde gitmek, balık ve kuş sürülerinin kendilerine özgü biçimlerde hareket etmesine yol açıyor. Geometri ise türden türe değişiklik gösterebiliyor. Mesela bir sığırcık sürüsü, Kanada kazlarının oluşturduğu V şeklinden farklı biçimde hareket ediyor. Ancak her ikisi de, içinde bulundukları sürüden fayda sağlıyor.
Bilim insanları bu davranışın önceki modellerinde, kuş veya balıkların her birinin, bir grup makine gibi tamamen aynı şekilde çırpma hareketi yaptığını varsaymış. Fakat işin aslı çok daha karmaşıkmış: Dünyadaki tüm kazlar birbirinden farklı olsa bile, Kanada kazlarının oluşturduğu bütün gruplar bir şekilde benzer düzenlerde uçuyor.
Bu son çalışmanın arkasındaki araştırmacılar ise çırpma hareketini kontrollü bir ortamda modellerken, ironik şekilde makine kullanmışlar. İki su kanatçığını (sıvıyı etkili biçimde kesmesi için tasarlanmış bir kaldırma yüzeyi) bir su tankına yerleştirmişler. Ardından, kanatçıkları birbiri ardına sıralamış ve her ikisini de, bir balığın kuyruk yüzgecinin ya da bir kuşun çırpan kanatlarının genel hareketine benzer şekilde “çırpmışlar”. Araştırmacılar öndeki kanatçığın arkasında, “takipçinin konumunu etkileyen” bir çevrinti oluşturduğunu bulmuşlar. Bu çevrinti, takipçinin grup lideriyle çarpışmasını veya ondan ayrılmasını bile önleyebiliyormuş.
Lehigh Üniversitesi’nde çalışan ve araştırmada yer almayan Keith Moored’e göre deney, “bu düzenlerin çok güçlü olduğunu” gösteriyor. Moored’in laboratuvarı da çırpma hareketi üzerinde çalışıyor. Araştırma, kuş veya balık sürülerini çevreleyen hava veya suyun, kanatlara ya da yüzgeçlere kuvvet uygulayıp sürünün şekline yön verdiği görüşüne ağırlık kazandırıyor.
Fakat asıl şaşırtıcı bulgu, su kanatçıkları nasıl çırpılırsa çırpılsın aralarındaki ilişkinin (ve çevrinti etkisinin) aynı kalması olmuş. “Aslında bu bulgu beni çok şaşırttı” diyor Lehigh. “Tamamıyla yeni bir fikir.” Kanatçıkları benzer durumda tutan şey, suyun uyguladığı kuvvet olmuş. Yapılan deneylerde baş kanatçığın oluşturduğu çevrinti, arkadaki kanatçığın sürdürdüğü ilişkiyi belirlemiş. Bu akıntı, arkadaki kanatçığı itmiş ya da kendine doğru çekmiş.
Bireysel balık ve kuşların gruplar içerisinde nasıl bu kadar başarılı şekilde hareket etmeyi başardığını anlamak, rüzgar ve su gücü gibi alternatif enerji teknolojilerinin tasarımcılarına da yeni fikirler verebilir. “Nehir hızına ve aradaki boşluklara bağlı olarak, sonraki kanatçıklarda daha fazla verim elde edebilirsiniz” diyor Newbolt.
Fakat bu noktada, hayvanlar bile gizemini koruyor. “Gruplarda meydana gelen bu hareketlere dair aslında anlaşılması gereken çok fazla şey var” diyor Newbolt.
Yazar: Kat Eschner/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
