Bir bulmacayı çözmeye çalışırken tıkanıp kaldığınız oldu mu?
Bir kalıp veya kural ararsınız ve bulamazsınız. Bu yüzden, geri çekilir ve baştan başlarsınız.
Washington Üniversitesi’nden gelen yeni bir çalışmaya göre beyniniz, bu durumda mevcut stratejinizin çalışmadığını kabul ediyor ve sorunu çözmek için yeni bir yönteme ihtiyaç duyuyorsunuz. Bulmaca çözen yaklaşık 200 kişi, bir bilgisayar modeli ve işlevsel MRI (fMRI) görüntülerinin yardımıyla araştırmacılar, muhakeme ve karar verme süreçleri hakkında daha fazla şey öğrenmiş ve sorun çözme süreci başarısızlığa uğradığı zaman faaliyete geçen beyin güzergâhını tespit etmişler.
23 Şubat’ta Cognitive Science bülteninde yayımlanan yeni çalışmanın eş yazarı ve yarımcı psikoloji profesörü Chantel Prat, “Beyniniz, size hayatta iki temel şekilde rehberlik ediyor; sizi iyi olan şeylere doğru götürüyor veya işe yaramayan şeylerden uzaklaştırıyor” diyor. “Bu işlemler kaputun altında gerçekleştiğinden, hangisinin ne kadar yön verdiğini fark edemeyebiliyorsunuz.”
Brown Üniversitesi’nde çalışan Michael Frank’ın geliştirdiği bir karar verme görevini kullanan araştırmacılar, her bir katılımcının beyninde, pek ödüllendirici olmayan şeylerden uzaklaşmanın aksine ödüllendirici şeylere doğru gitmeyi öğrenmekle ilişkili olarak ne kadar “direksiyon çevrildiğini” ölçmüşler. Prat ve çalışmanın eş yazarları, birini sorun çözmede iyi hale getiren şeyin ne olduğunu anlamaya odaklanmış.
Araştırma takımı ilk önce, Raven’in İleri Performans Matrisleri’ni çözmek için gerektiğini düşündükleri adım dizilerini belirleyen bir bilgisayar modeli geliştirmiş (yukarıdakine benzer bulmacalardan meydana gelen standart bir laboratuvar testi). Bilmeceyi çözen kişinin başarılı olması için kalıpları belirlemesi ve dizideki sonraki görüntüyü tahmin etmesi gerekiyor. Model, esasında insanların bir bulmacayı çözmek için attığı dört adımı tanımlıyor:
- Bir kalıpta anahtar bir özellik belirlemek;
- Bu özelliğin dizi içerisinde nerede ortaya çıktığını çözmek;
- Bu özelliği yönlendirmek için bir kural ortaya atmak;
- Kuralın, kalıbın tamamında geçerli olup olmadığını kontrol etmek.
Model, her adımda ilerleme kaydedip kaydetmediğini değerlendirmiş. Model en iyi verimi; çözmesi için gerçek problemler verildiğini zaman ilerlemesine yardımcı olmayan nitelik ve stratejilerden uzaklaşabildiğinde göstermiş. Yazarlara göre “düşünce treninizin ne zaman yanlış rayda olduğunu” bilme kabiliyeti, doğru cevabı bulmada merkezi bir rol oynuyor.
Kim Eckart/Washington Üniversitesi. Ç. O.
