Elektriğe gerek yok.
İster inanın ister inanmayın, yiyecekleri serin tutmak için buzdolabına ihtiyacınız yok. Sadece biraz çömlek, kum ve su bulun. İşte kendini zaman içinde kanıtlamış, taşınabilir ve elektriksiz minik bir buzdolabınız oldu. Sonuçta insanlar yiyecekleri binlerce yıl önce de saklıyordu.
Kilden yapılan bu soğutucu çanak, sürdürebilir ve ucuz tasarımıyla beraber hiç de yeni bir şey değil. Orta Doğu ve Afrika’da yaşayan insanlar, yiyeceklerin sıcak ve kurak iklimlerde bozulmasını önlemek için uzunca bir süredir benzer düzenekler kullanmış.
İngiltere’de bulunan ve Latin Amerika, Doğu ve Güney Afrika ile Güney Asya’daki insanların gündelik sorunlara (yiyecekleri muhafaza etmek gibi) çözüm bulmasına yardımcı olan yardım kuruluşu Practical Action‘un CEO’su Paul Smith Lomas, “Bu harika bir şey” diyor. “İnsanlara kendi sorunlarını çözmelerinde yardımcı olabilecek yaratıcı fikirler bulmak istiyoruz.”
İşte böyle bir şey yapmak için gerekenler:
- Bir tanesi diğerinin içine sığan iki adet sırsız çömlek ve biraz kum ile su bulun.
- Büyük çömleğin dibini birkaç santim kum ile doldurun.
- Küçük çömleği büyük çömleğin içine koyun.
- Çömlekler arasındaki alanı kum ile doldurun.
- Kuma su dökün.
- Çömlekleri seramik bir kapak veya ıslak bir bez ile örtün.
İşte bu kadar. Yiyecekleri içinde saklamaya hazırsınız. Sadece kuma her gün su eklemeyi unutmayın çünkü bu soğutucu kaplar, yiyecekleri soğuturken buharlaşma işlemini kullanıyor.
Su kil üzerinden buharlaşırken, havaya enerji bırakıyor ve çömleğin içindeki alanı soğutuyor. Bu durum, sıcak bir günde yüzünüze su serpmeye benziyor; su cildinizden buharlaştığı esnada onu soğutuyor. Aslında buzdolabının soğutucu sıvısı da benzer bir yöntemle çalışıyor ve buharlaşma işlemini kullanarak buzdolabının içerisindeki ısıyı dışarı çekiyor. Buzdolabınızın arka kısmı bu yüzden sıcak.
İç içe geçen bu çömlek soğutucular, elektrik şebekesinin bulunmadığı yerlerde kullanışlı. Fakat buzdolabı olmayan, daha fazla alana ihtiyacı olan veya elektrik faturasını azaltmak isteyen kişiler için de harika. Son maddeyle ilgili şöyle bir şey de var: Bu düzenekler, herhangi bir yakıt gerektirmediği için çevre bakımından da çok daha iyi.
Soğutucu toprak kapları gölgede tutmak en iyisi çünkü Güneş geldiği zaman ısınırlar. Fakat kapları havadar bir alana da yerleştirebilirsiniz; rüzgar, suyun daha hızlı buharlaşmasını sağlar ve böylece yiyecekler daha hızlı soğur. Kaplar en çok kurak iklimlerde etkilidir çünkü su, havada daha düşük nem varsa daha hızlı buharlaşır.
Practical Action’un buzdolabına ihtiyacı olan pek çok insana soğutucu toprak çömlek sunduğu Sudan, bu bakımdan güzel bir yer.
Lomas, bu Kuzey Afrika ülkesinde gıda güvenliğinin büyük bir sorun olduğunu ve ev yapımı soğutucular sayesinde gıdaların 10 kat daha uzun dayanabildiğini söylüyor.
“Bir keresinde biri bana buzdan soğutucu yaptıklarını söylemişti” diyor gülerek.
Lomas bunu söyleyen kişiye inanmasa da, bu çömlekleri inanılmaz derecede verimli buluyor. Practical Action’un internet sitesine göre Havva Abbas ismindeki bir kadın, evindeki bamyaların, domateslerin ve havuçların yarısının bozulduğunu görüyormuş. Soğutucu kapları keşfettikten sonra, bu durum değişmiş.
Abbas, Practical Action’a şöyle söylüyor: “Sebzelerimiz bu sayede, mahsulün tipine göre üç ila dört hafta taze kalıyor. Meyve ve sebzelerin bir günde bozulduğu bizimki gibi sıcak bir iklimde çok iyiler. Soğutucu kapların nasıl yapıldığını öğrendiğimden beri, hayatımız çok daha iyi hale geldi.”
Yazar: Ilana E. Strauss/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
