Pek çoğumuz “IQ” ve “zeka” kavramlarını sanki eşanlamlıymış gibi kullanıyoruz. Fakat değiller. IQ puanı zekayı gösteren sihirli bir sayı değil; sadece özel bir testi çözme kabiliyetinizi belirliyor. Zengin ve beyaz Batılılar, bu sınavlarda en yüksek puanları alma eğilimi gösteriyor ancak bu durum, dünyanın geri kalanından akıllı oldukları anlamına gelmiyor. Sayıları giderek artan araştırmalar bu grubun sahip olduğu avantajların (daha iyi eğitim ve sağlık hizmeti gibi), böyle değerlendirmelerde başarılı olmasına zemin hazırladığını gösteriyor. Üstelik en pahalı eğitimler, genelde kişinin doğru şıkları işaretleme kabiliyetini geliştirme yönünde etki ediyor. Paraya, okula ve tıbbi kaynaklara erişim, görünürdeki zekayı geliştirebilir. Fakat IQ doğuştan gelen zekayı görmezden geliyor.
Etnisite
Dünyanın bazı bölgelerinde IQ testi çözdürülen çocuklar, soru formatını ve ana fikri anlamak bir yana; standart test kavramına bile aşina değil. Etnisite ve IQ arasında kurulan ilişki, doğuştan gelen genetik bir avantajı göstermiyor. Aldığınız puanın sağlık, servet ve eğitim erişimine ne kadar yakından bağlı olduğunu gösteriyor.
Hastalık
Yapılan araştırmalar, fiziksel hastalık yükünün uygun beyin gelişimini önlediğini öne sürüyor. Dolayısıyla yetersiz sağlık sistemleri olan ve hastalığa yatkın bölgelerde yaşayan insanların bu tip değerlendirmelerde o kadar iyi puan alamaması mantıklı görünüyor. Yüksek IQ puanlarına sahip bireyler daha uzun yaşama eğilimi gösteriyor fakat muhtemelen tıbbi açıdan daha akıllıca seçimler yaptıklarından değil.
Eğitim
Okulda geçen her fazladan yıl, ortalama bir insana iki ila üç IQ puanı ekleyebilir. Bu durum, genelde daha zengin bölgelerde yaşayan kişilerin daha fakir akranlarını geride bırakmasına yardımcı oluyor. Beynin halen gelişim gösterdiği erken çocukluk dönemi özellikle önemli. Fakat daha eğitimli ailelerin evlat edindiği daha büyük çocuklar, biyolojik kardeşlerine göre 12 puan kadar fazla kazanabiliyor.
Flynn Etkisi
Günümüzde Kenya’daki ortalama IQ 72 civarında geziyor. Bu sayı, bir İngiliz’in 1948’de elde ettiği puandan biraz daha düşük. Değerler, gelişmiş ülkelerde sürekli yükseliyor. Eğitime, sağlık hizmetlerine ve gıdaya giderek daha fazla erişilmesi, yaşam şartlarını iyileştirip beyin gelişimini destekliyor. Flynn etkisi adı verilen bu olgu, Batıda düzlüğe giriyor fakat testlerin 80’lerde başlamasından bu yana 25 puan kazanan Kenya, hâlâ yukarı yönlü bir gidişat sergiliyor. Pek çok yoksul ülke halen bu döneme girebilmiş değil. Girdiklerinde ise daha büyük bir IQ dengelenmesi görebiliriz.
Yazar: Sara Chodosh/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
