Yorgunken araç kullanmaktan ceza kesilseydi veya ehliyetinizi kaybetseydiniz ne olurdu? Nature ve Science of Sleep bültenlerinde yayımlanan yeni bir çalışmada araştırmacılar, önceki gece beş saatten az uyuduysanız, kaza tehlikesinin yasal alkol sınırının üstündeymişsiniz kadar yüksek olduğunu belirlemişler.
Trafik kazalarının yüzde 20 kadarının yorgunluktan kaynaklandığı biliniyor. Alkolün sebep olduğu kaza sayısı ise geride bıraktığımız 20 yıl içinde önemli bir azalma göstermiş.
Fakat aynı dönem içerisinde yorgunluktan kaynaklanan kaza sayısı pek azalmamış. Bilim insanlarıysa bu durumun değiştirilip değiştirilemeyeceğini öğrenmek istemişler.
Alkollü araç kullanmanın sınırı
Alkol ile alakalı araba kazalarında yakın zaman içerisinde meydana gelen azalmaların birkaç sebebi var:
- Halkın eğitilmesi için önemli bir yatırım yapılması,
- Sürücülerin araç kullanamayacak kadar içkili olup olmadıklarını belirlemesi için kolay takip edilebilen rehberlerin bulunması (örneğin, “ilk saat iki kadeh, sonraki her saat için bir kadeh” içme tavsiyesi gibi)
- Yol kenarındaki kontrollerin de içerisinde bulunduğu güçlü uygulama stratejileri
- İçkili araç kullananların kamuoyunda geniş yer bulan duruşmaları
Ek olarak sürücüler, kanlarındaki alkol yoğunluğu yüzde 0,063’ü geçerse (Avustralya’da yasal sınır %0,05 iken, İngiltere ve ABD’de ise %0,08) performanslarına bakılmadan sarhoş sayılıyor. Kandaki bu alkol sınırı, birinin resmi olarak araç kullanma izni bulunup bulunmadığını belirleyen etkili bir “sınır”.
Bilim insanları ise yeni çalışmalarında, Avustralya’nın karayollarında yorgunlukla alakalı kaza sayısını benzer bir strateji izleyerek azaltıp azaltamayacaklarını görmek için bir çalışma yürütmüşler. Bu kapsamda bir sürücünün, yorgunluk sebebiyle araç kullanamayacak olduğu bir nokta bulunup bulunmadığını araştırmışlar.
Asgari uyku miktarı
Bunun içinse güvenli sürüş yapmak için önceden ne kadar uyumanız gerektiğinin araştırıldığı, laboratuvar ve saha çalışmalarından toplanan bilimsel bulguları değerlendirmişler.
61 benzersiz çalışmanın bulgularını sentezledikten sonra, önceki 24 saat içerisinde 4 ila 5 saatten az uyumanın, trafik kazası riskinin yaklaşık iki katına çıkmasıyla bağlantı sergilediğini keşfetmişler. Bu kaza tehlikesi, sürücülerin kanlarındaki alkol yoğunluğu %0,05 olduğunda da görülüyor.
Bulgular sadece bununla da sınırlı değil; sürücünün kaza riski, önceki gece uykusuz geçen her saat için önemli derecede yükseliyor. Hatta bazı çalışmalarda, sürücünün önceki gece sıfır ila 4 saat arasında uyuması durumunda kaza tehlikesinin 15 kata kadar artabileceği öne sürülüyor.
Bilim insanları yaptıkları incelemede, bilimsel bulgulara dayalı olarak sürücülere direksiyon başına geçmeden önce belli miktarda uyuma zorunluluğu getirmenin mantıklı olabileceğini ileri sürüyor. Eğer sarhoşluk için kabul edilebilir düzeyde olduğu düşünülen risk derecesinde mutabık isek, araç kullanmadan önce en az dört ila beş saat uyumayı zorunlu kılmayı düşünebiliriz.
Fakat salt bilimsel bulgudan daha fazlasını hesaba katmalıyız. Alkol tüketmek çoğunlukla bireylerin tercih ettiği bir şey. Pek çok kişi daha fazla uyumaya karar veremiyor; örneğin yeni ebeveynler, vardiyalı çalışanlar ve uyku bozukluğu olan insanlar bunlardan bazıları. Sadece bu da değil; yorgun araç kullanmanın yasa ile düzenlenmesi için halk arasında da önemli bir destek olması gerekir.
Kanun bir seçenek mi?
Böyle bir kanunun nasıl uygulanacağını da düşünmemiz lazım. Şu an için yol kenarında yorgunluk kontrolü yapmanın bir yolu yok; ne kadar uyuduğunuzu ya da ne kadar araç kullanmamanız gerektiğini değerlendirecek hiçbir nefes testi veya kan testi bulunmuyor.
Sonuç olarak yorgunluğun düzenlemesinin muhtemelen bir kaza olayında yapılması gerekecek. Mesela sürücü kaza anında yorgunluk yüzünden araç kullanamayacak durumda mıydı ve bu sebeple kanun önünde sorumluluğu mu var?
Yorgun araç kullanmanın yasa yönünden düzenlenmesi yeni bir fikir değil. ABD’nin New Jersey eyaletinde uygulanan “Maggie Yasası”, önceki 24 saatte hiç uyumayan sürücülerin araç kullanamayacağını belirtiyor.
Yorgun bir sürücünün bir lise öğrencisinin hayatını kaybetmesine sebep olmasının ardından 2003 yılında yürürlüğe giren bu yasayı pek çok kişi oldukça yumuşak bulabilir. Yani birçok insan güvenli araç kullanabilmeniz için son 24 saatte birkaç dakikadan fazla uyumanız gerektiğini düşünür.
Fakat 2023 yılında, birçok ülkede direksiyon başına geçecek kadar dinlenmenizi garanti edecek benzer bir zorunluluk bulunmuyor.
Araştırmacılar, Avustralya’da yorgun araç kullanmayı düzenlemek için hangi adımların atılabileceği konusunda toplum içindeki paydaşlara ve yol güvenliği temsilcilerine danıştıklarını aktarıyor.
İlk bulgulara göre, en azından halkın daha spesifik şekilde eğitilmesi ve sürücülere yorgun iken araç kullanmaktan nasıl kaçınılması gerektiği konusunda rehberlik sunulması hoş karşılanan unsurlar arasında. Örneğin sürüş yapmak için çok yorgun olup olmadığınıza nasıl karar vereceğiniz konusunda kolay takip edilebilen tavsiyeler, muhtemelen güzel karşılanır.
Araştırmacılar, Avustralya her ne kadar direksiyon başına geçmeden önce gereken uyku miktarını düzenleme konusunda biraz geride kalsa da, son 24 saatte ne kadar uyuduğunuzu aklınızda tutmanızı öneriyor. Eğer 5 saatten az uyuduysanız, muhtemelen araç kullanmamalısınız.
Yazarlar: Madeline Sprajcer (Psikoloji Okutmanı, Avustralya Central Queensland Üniversitesi) ve Drew Dawson (Appleton Enstitüsü Başkanı, Avustralya Central Queensland Üniversitesi)/The Conversation. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
