Bir Neandertale ait azıdişi, Polonya’daki Stajnia Mağarası’nın zeminindeki sığ bir mezarda on binlerce yıldır yatıyormuş. Varlığını bağımsız şekilde sürdüren mitokondrial DNA ise tüm bu zaman boyunca içeride kilitli kalmış. Şimdiyse bilim insanları, nihayet bu DNA’nın sırlarını keşfediyor.
Stajnia S5000 adıyla etiketlenen diş, yeni bir analize göre en az 80.000 yıl önce yaşamış bir Neandertale ait. Yani bu birey, Neandertal tarihinde meydana gelen önemli bir çevresel değişim sırasında hayattaymış.
İçdoğu Avrupa’daki manzara, yaklaşık 100.000 yıl önce Orta Yontma Taş Devri sırasında epey çarpıcı bir değişimden geçmiş.
Dünya, Son Buzul Dönemi olarak bilinen bir buzul çağının eşiğindeymiş ve Neandertallerin kuzeybatı ile orta Avrupa’daki yaşam alanları, zengin ormanlardan soğuk tayga ve bozkırlara dönüşmüş. Bu şartlar, Kuzey Kutbu’nun soğuk koşullarına uyum sağlamış olan yünlü mamutlar, yünlü gergedanlar ve ren geyikleri için daha uygun olsa da; Neandertaller için çok daha çetin olmuş.
Bölgeler dondukça, Neandertal nüfusları azalmış ve sıcaklıklar yeniden artmaya başladığında eski haline dönmüş. Buzullaşma sürecinde meydana gelen bu geçici düzelme (esas buzul çağı, yaklaşık 11.700 yıl önceye kadar devam ediyor), olağandışı mevsim değişiklikleri ve düşük biyokütle ile öne çıkıyor. Diğer bir ifadeyle mevsimler acımasız ve besinler de kıtmış.
Bu dönemlerden birinde (Denizel İzotop Katı 5a [MIS 5a] şeklinde biliniyor ve yaklaşık 82.000 yıl önce başlıyor) Orta Asya’daki Altay Neandertalleri, yerlerini batı Avrupa Neandertallerine bırakmış.
Fakat pek çok Avrupalı Neandertal daha sıcak ortamlara kaçsa da; Makokin (Micoquian) şeklinde sınıflandırılan özel bir alet tipi, şimdilerde batı Fransa, Polonya ve Kafkaslar olan donuk ortamlarda kullanımdaymış; bu durum, bazı Neandertallerin değişen dünyaya uyum sağlayabildiğini akla getiriyor.
Almanya’daki Max Planck Evrimsel İnsanbilim Enstitüsü’nde çalışan arkeolog Andrea Picin şöyle söylüyor: “Batı Avrupa Ovaları ile Urallar arasındaki dönüm noktasında yer alan Polonya, bu göçleri anlamada ve buzul öncesi habitatlarda yaşayan Neandertallerin uyum sağlama yeteneği ile biyolojisine ilişkin soruları cevaplamada önemli bir bölge.”
Mikokin aletler, orta ve doğu Avrupa’da ilk olarak yaklaşık 130.000 yıl önce ortaya çıkmaya başlamış; Avrupa Neandertalleri Orta Asyalı popülasyonların yerini almadan kısa süre önce…
Bazıları Stajnia Mağarası’nda bulunan bu aletler; iki yüzeyli şekillendirme, asimetrik şekiller ve yaprak şekilleriyle öne çıkıyor. Bu aletlerin yalnızca yünlü mamutlar ile yünlü gergedanların gezindiği bölgelerde bulunması, bunların böyle yerlerde avlanmak ve yiyecek aramak için özel olarak uyarlandığını akla getiriyor.
Değişen bir hayatta kalma stratejisini akla getiren başka birkaç ipucu daha var. Araştırmacılara göre mağara, kalıcı bir yerleşke şeklinde kullanılamayacak kadar dar bir girişe sahip. Fakat Neandertal grupları, yiyecek arama gezintileri sırasında burayı geçici bir kamp şeklinde kullanmış olabilir.
Bir de dişin kendisi var. Dişin şekli, Neandertal dişleriyle tutarlılık gösteriyor. Barındırdığı aşınmalar ise onun bir yetişkine ait olduğunu akla getiriyor. Dıştaki koruyucu sert minenin içerisinde muhafaza olmuş daha yumuşak dokunun genetik analizi ise birçok şeyi ortaya çıkarıyor.
Michelle Starr/ScienceAlert. Ç: O.
