Fil Mary, duşun kraliçesi.
Berlin Hayvanat Bahçesi’nde yaşayan bir çift fil, bir hortumu nasıl esnek bir duş başlığı biçiminde kullanacaklarını çözmüş. Bu filler temizlenmek için su kullanmakla kalmıyor, aynı zamanda suyu da kapatıyorlar; bunu yaparken birbirlerine şaka yapma amacı güdüyor olabilirler. Gözlemlenen bu davranışlar dün Cell Press bülteni Current Biology‘de yayımlanan bir çalışmada detaylarıyla anlatılırken, insan dışı hayvanlarda alet kullanımının yeni örneklerini gösteriyor.
Alet kullanımı hayvanlar alemi boyunca görülen bir davranış. Şempanzeler çomakları alet şeklinde kullanarak çeşitli yiyeceklere ve ballara ulaşıyorlar. Kargalar da dalları kullanarak gizli besin kaynaklarını araştırıyorlar. Kambur balinalar, bazı bilim insanlarının bir çeşit alet kullanımı şeklinde düşündüğü “baloncuk ağlarıyla” balık yakalıyor. Şimdiyse Almanya’daki Berlin Hayvanat Bahçesi’nde bulunan bazı fillerin, hortum kullanmayı sevdiği görülüyor; özellikle de Mary adındaki bir Asya filinin.
Fillerin su hortumu aleti kullanımına yönelik Current Biology bülteninde yayımlanan makalenin bir özet videosu. Video: Urban vd./Current Biology
Makalenin yazarlarından olan ve Berlin – Humboldt Üniversitesinde çalışan Sinirbilimci Michael Brecht, “Filler hortumlarla harika bir ikili oluşturuyor” diyor bir açıklamada. “Fillerde sık sık gördüğümüz üzere hortum aleti kullanma davranışları, hayvandan hayvana çokça farklılık gösteriyor; fil Mary ise duş almanın kraliçesi.”
Bilim İnsanları, Fillerin Neden Karmaşık Duygular Sergilediğini Çözmüş Olabilir
Makalenin diğer yazarı ve Berlin – Humboldt Üniversitesinde doktora öğrencisi olan Lena Kaufmann, Mary’nin hortumu kullanarak duş aldığına şahit olmuş ve bir miktar video çekmiş. Bu davranış araştırma takımını hemen etkilerken, makalenin yazarlarından Lea Urban ise davranışı daha detaylı biçimde analiz etmeye karar vermiş.
“Hortumları daha önce pek alet şeklinde düşünmemiştim fakat Lea’nın çalışmasından çıkan şeyler, fillerin bu aletleri çok iyi anladığını gösteriyor” diyor Brecht.
Bilim insanları Mary’nin vücudunu sistematik olarak duşa soktuğunu keşfetmiş. Fil, uzuvlarını kullanarak su hortumunu koordine ediyor. Genellikle kendi hortumunu kullanarak su hortumunun ucunu kavrıyor ve onu bir duş başlığı şeklinde kullanıyor. Sırtına ulaşmak için ise daha çok kement benzeri bir strateji kullanıyor. Hortumu kavrayıp daha yukarı götürerek vücudunun etrafından çeviriyor. Mary daha büyük ve daha ağır bir su hortumuyla karşılaştığında ise yıkanmak için bu daha hantal ve kullanışsız olan su hortumunu kullanmak yerine kendi hortumunu kullanıyor.
Araştırma takımına göre bu davranışlar, hayvanlarda hedefe yönelik alet kullanımının yeni bir örneğini teşkil ediyor. Ancak bilim insanlarını en çok şaşırtan şey, Anchali isimli bir Asya filinin Mary’nin duş aldığı esnada verdiği tepki olmuş.
Her iki fil de duş sırasında agresif etkileşimler sergilemiş. Anchali bir noktada su hortumunu Mary’den alıp kendine doğru çekmiş. Bunun sonucunda yukarı kalkıp kıvrılan hortumda su akışı bozulmuş. Araştırma takımı Anchali’nin bunu yaparkenki niyetlerinden tamamen emin olamasa da; muhtemelen bir sabotaj davranışı olarak bir tür ikinci alet kullanma davranışı sergiliyor gibi görünüyor.
Video: Fil böyle yaparak hortumdaki su akışını daha da bozuyor. Video: Urban vd./Current Biology
“Şaşırtıcı olan şey Anchali’nin kıvırma ve sıkıştırma davranışıydı” diyor Brecht. “Kimse onun böyle bir marifet sergileyecek kadar akıllı olduğunu düşünmemişti.”
Brecht’e göre laboratuvarda Anchali’nin davranışıyla ve bu davranışın ne anlama gelebileceğiyle ilgili epey bir tartışma olmuş. Ardından ekip, Anchali’nin Mary’nin duşunu aksatmak için başka bir yol bulduğunu gözlemlemiş. Bu ikinci vakada fil, su akışını durdurmak için kendi hortumunu su hortumunun üzerine yerleştirip gövdesiyle de hortumun üstüne eğilmiş.
Video: Anchali’nin kıvırma ve sıkıştırma davranışı. Bu çalışmanın yazarları söz konusu davranış karşısında çok şaşırmışlar. Video: Urban vd./Current Biology
Filler su hortumlarına basmamak için eğitiliyor ve çok nadiren basıyorlar. Araştırma takımı, Anchali’nin bu yüzden Mary duş aldığı esnada hortuma basmadan suyun akmasını durdurmak için daha zor bir çözüm yolu bulduğundan şüpheleniyor.
“Anchali Mary’e giden su akışını bozan ikinci bir davranışla ortaya çıktığında, onun Mary’i sabote etmeye çalıştığına epey bir ikna oldum” diyor Brecht.
Araştırma takımına göre bu sonuçlar, fillerin aletleri ne kadar iyi idare edip kullanabildiklerini gösteren bir hatırlatıcı niteliğinde. Bu davranışlar, hortumlarının güçlü kavrama kabiliyetleri sayesinde mümkün olmuş. 150.000 kas birimi içerdiği tahmin edilen bu vücut uzantıları, memelilerde bulunan en hassas organ olabilir. Araştırma takımı, esaret altındaki fillerde gördüğü bu davranışın doğal yaşam alanlarındaki filler için ne anlama geldiğini araştırmayı umuyor.
“Filler yaban hayatında birbirlerine muziplik yapıyorlar mı?” diye soruyor Brecht. “Anchali’nin kıvırma ve sıkma davranışını ilk kez gördüğümde bir kahkaha patlattım. Bu yüzden Anchali’nin de bunun komik olduğunu düşünüp düşünmediğini merak ediyorum. Yoksa sadece fenalık mı yapıyor?”
Yazar: Laura Baisas/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
