Bitkiler ve mikropların aksine böcekler, uyku için önemli bir özellik gibi görünen merkezi sinir sistemine sahiptir. Ayrıca uyuyup uyanma zamanlarını yöneten ilginç sirkadiyen ritimleri de vardır.
Bazı böcekler, gizlice yemek yeme fırsatından yararlanmak için geceleri faaliyet gösterir. Kemirgen kurtlar, kuşlar ve diğer yırtıcılardan kaçınmak için güneş battıktan sonra yaprak yer. Tahtakuruları ise genelde yiyeceklerinin (bu biziz) uyumasından faydalanmak için gece beslenir. Karşılaştırma yapılacak olursa, polen bulmaya çalışan çeşitli arı türleri gibi yiyeceklerini gündüz arayan böcekler, sirkadiyen döngünün ters tarafındadır. Polen yaydıkları çiçekler geceleri kapanıyorsa, bu durum kulağa mantıklı geliyor.
Bilim böceklerdeki uykuyu ilk defa 2000 yılında, California Sinirbilim Enstitüsü ve Penn Eyalet Üniversitesinin öncülük ettiği ayrı araştırma grupları meyve sineklerinde uyku davranışını raporladığı zaman tanımlamıştı.
Her iki grup da bu sineklerin, uykunun önemli niteliklerini sergilediğini keşfetmiş. Örneğin dinlenme halindeki sinekleri irkitmek, faaliyet durumundaki sineklere göre daha zor olmuş; tıpkı kanepede horlarken dikkatinizi çekmenin, ayakta ve dolaşırken dikkatinizi çekmekten daha zor olması gibi. Ayrıca bilim insanlarının sinekleri geceleyin bulundukları kaba periyodik şekilde vurarak uyanık tutmaları halinde, sinekler tıpkı bizim bütün gece uyumadıktan sonra uyumak zorunda kaldığımız gibi fazladan dinlenmeye ihtiyaç duymuşlar.
Aşağıdaki gif görüntüsü, sol tarafta uykudan mahrum kalan sinekleri ve sağ tarafta kontrol grubu sineklerini gösteriyor. Uykulu sinekler, normalde günün uyanık oldukları zamanında olsalar bile dinleniyor. Video: Julie Williams/Penn Eyalet Üniversitesi
Yakın zaman önce yürütülen araştırmalar, kafeinin meyve sineklerinin uyku döngüsüne müdahale edebildiğini (tıpkı bizim gibi!) ve ayrıca bu döngünün cinsiyet ve yaş etkisi altında olduğunu göstermiş. Araştırmacılar bunun yanısıra bal arılarının nasıl kestirdiğini takip etmekten, farklı bir gündelik döngüye uyarlanmış bir hamamböceğinin beyninin bir kısmını başka bir hamamböceğine naklederek onun sirkadiyen ritmini değiştirmeye kadar diğer pek çok böcekte de uyku ve sirkadiyen ritimleri incelemişler.
Peki bu şeyi çok havalı olması dışında neden önemsiyoruz? Bir meyve sineği veya arı gibi nispeten basit bir canlıda hem uyku hem de sirkadiyen ritimlerin incelenmesi, alakalı moleküler güzergahlardan ilişkili genlere kadar genel olarak bu davranışlar hakkında fikir verebilir. Ayrıca sirkadiyen ritimlerinden faydalanarak zararlı böcekleri kontrol etmenin yolları da bulunabilir. Sirkadiyen ritimler metabolizmanın düzenlenmesine yardımcı olduğundan, örneğin böcek ilaçları günün belli zamanlarında daha iyi çalışabilir.
Yazar: Brooke Borel/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
