Doktorlar sayıları giderek artan koronavirüs hastalarını gözlemledikçe, tipik belirtilerin ilerleme şeklinde birkaç kalıp olduğunu belirlemişler. İşte gün gün koronavirüs belirtileri: COVID-19 böyle ilerliyor.
ÖNCE ATEŞ VE ÖKSÜRÜK BAŞLIYOR
ABD Hastalık Denetim ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre, koronavirüs vakalarının yüzde 40 kadar fazla kısmı belirti göstermiyor (asemptomatik). Belirti gösteren vakaların ise yüzde 20’si ağır veya çok ciddi geçiyor.
Belirti görülen hastalarda, genelde ilk önce ateş ve öksürük çıkıyor. Bunları sıklıkla boğaz ağrısı, baş ağrısı, kas ağrı ve sızıları, mide bulantısı veya ishal takip ediyor (ancak mide bağırsak sorunları, ciddi vakalarda enfeksiyon sürecinin erken dönemlerinde ortaya çıkabiliyor).
Ciddi enfeksiyonu olan hastalar, belirtiler başladıktan yaklaşık beş gün sonra solunum güçlüğü çekmeye yatkın oluyorlar; bu belirti, virüsün ayırıcı özelliklerinden biri.
Fakat belirtiler genelde kişi enfekte olduktan hemen sonra ortaya çıkmıyor. Virüsün ortalama kuluçka dönemi, CDC’ye göre beş gün civarı sürüyor.
Bu süre boyunca, virüsün bulaştığı kişi muhtemelen hasta olduğunu henüz bilmiyor fakat bulgular, belirti öncesi bu aşamada virüsü bulaştırabileceğini gösteriyor.
GÜN GÜN KORONAVİRÜS BELİRTİLERİ
Bu yılın başlarında Çin’de ortaya çıkan hastalığın ardından binlerce hastayı gözlemleyen hastaneler, COVID-19 hastaları arasında bir belirti kalıbı belirlemişler. İşte gün gün koronavirüs belirtileri:
- 1. gün: Belirtiler hafif başlıyor. Hastalar genelde öksürüğün takip ettiği ateş geçiriyorlar. Hastaların ufak bir bölümü, bundan sonraki bir ila ikinci günde ishal veya mide bulantısı yaşayabiliyor ve bu durum, daha ciddi bir enfeksiyonun işareti olabiliyor.
- 3. gün: Çin’in Venzou şehrindeki hastalar, belirtileri başladıktan ortalama üç gün sonra hastaneye sevkedilmiş. Çin genelindeki 550’den fazla hastanede yapılan bir çalışmada, hastaneye yatırılan hastalarda hastalığın üçüncü gününde zatürre oluştuğu da bulunmuş.
- 5. gün: Ciddi vakalarda, belirtiler kötüye gitmeye başlayabilir. Hastalar nefes almakta zorlanabilirler; özellikle de yaşlıysalar veya önceden var olan bir sağlık durumları mevcutsa.
- 7. gün: Çin’in Vuhan şehrindeki bazı hastalar, belirtileri başladıktan ortalama yedi gün sonra hastaneye sevkedilmiş. Vuhan’daki diğer hastalar, bu günde nefes darlığı yaşamaya başlamış.
- 8. gün: Bu noktada, durumu ciddi olan hastalar çok büyük ihtimalle nefes darlığı, zatürre veya entübasyon gerektirebilen bir hastalık olan akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS) yaşıyor. ARDS sıklıkla ölümcül oluyor.
- 9. gün: Vuhan’daki bazı hastalarda, bağışıklık sisteminin saldırgan bir cevap vermesi sonucunda oluşan bir enfeksiyon olan sepsis meydana gelmiş.
- 10-11. günler: Eğer hastaların belirtileri kötüye gidiyorsa, hastalığın ilerleyişindeki bu dönemde muhtemelen yoğun bakım ünitesine sevkedilecekler. Bu hastalarda, belirtileri daha hafif olan hastalara kıyasla muhtemelen daha çok karın ağrısı ve iştah kaybı var.
- 12. gün: Bazı vakalarda, hastalık başladıktan yaklaşık iki hafta sonrasına kadar ARDS oluşmuyor. Vuhan’da yapılan bir çalışmada, hastaların ortalama 12 günde yoğun bakım ünitesine sevkedildiği bulunmuş. İyileşen hastalar, ateşlerinin 12 gün sonra geçtiğini görebilir.
- 16. gün: Vuhan’da yapılan bir çalışmaya göre hastalar öksürüklerinin geçtiğini görebilirler.
- 17-21. günler: Vuhan’daki insanlar, genelde ya virüsten kurtulmuşlar ya da hastaneden taburcu edilmişler veya 2,5 ila 3 hafta sonra hayatlarını kaybetmişler.
- 19. gün: Vuhan’da yapılan bir çalışmaya göre, hastalar nefes darlıklarının geçtiğini görebilir.
- 27. gün: Bazı hastalar hastanede daha uzun süre kalmış. Venzhou’daki hastaların ortalama kalma süresi 27 gün olmuş.
KORONAVİRÜS BELİRTİLERİ NE ZAMAN BİTİYOR?
Fakat hastaların hastaneden ayrılması, belirtilerinin tamamen geçtiği anlamına gelmiyor. Bazı koronavirüs hastaları, aylarca belirti yaşadıklarını söylüyor; bunlar arasında göğüs kafesinde ağrı, nefes darlığı, mide bulantısı, kalp çarpıntısı ve tat ile koku duyusu kaybı da bulunuyor.
Hastalanan ve hiç hastaneye kaldırılmayan kişilerin de belirtileri uzun süre devam edebilir.
CDC’de çalışan araştırmacıların Temmuz ayında yayımladığı bir raporda, belirti gösteren yaklaşık 300 hastanın yüzde 35’inin, testleri pozitif çıktıktan iki ila üç hafta sonra normal sağlıklarına kavuştukları bulunmuş.
TAT KOKU KAYBI NE ZAMAN NORMALE DÖNER?
Birkaç hafta sonra kendilerini iyi hisseden hastalar, belirtilerinin genelde test yapıldıktan sonra dört ila sekiz günde geçtiğini söylüyor. Bu kişiler, tat ve koku duyusu kaybının en geç normale dönen belirti olduğunu; bunun ise ortalama sekiz gün sürdüğünü söylüyor.
COVID-19, bir solunum hastalığından ziyade bir damar hastalığı olabilir
Koronavirüs ilk önce akciğerlere saldırsa da; kalbe, böbreklere, karaciğere, beyne ve bağırsaklara da bulaşabiliyor. Bazı araştırmacılar, COVID-19’un bir solunum hastalığından ziyade damar hastalığı olduğunu öne sürmüş; yani damarlar yoluyla başka yerlere gidebiliyor. Kalp hasarı veya inme gibi ilave komplikasyonlar da bu yüzden görülüyor.
Bilim insanlarının, bazı koronavirüs hastalarının neden hızlı biçimde kötüleştiğine yönelik bazı kuramları var. Bunlardan birisi, bağışıklık sisteminin bir “sitokin fırtınası” meydana getirerek aşırı tepki vermesi. Bağışıklık sisteminin yaydığı bu kimyasal sinyaller, vücuda kendi hücrelerine saldırma talimatı veriyor.
Johns Hopkins Bayview Tıp Merkezi’nde akciğer doktoru olan Panagis Galiatsatos, bu süreci bir depreme benzetiyor; genelde kişiyi öldüren şey deprem değil, yıkılan binalar oluyor.
“Geçirdiğiniz enfeksiyon, bağışıklık sisteminizi sarsıyor” diyor. “Eğer bağışıklık sisteminizin yapısı iyi değilse, fazla hareketlenip çöküyor.”
EN ENDİŞE VERİCİ BELİRTİ: NEFES DARLIĞI
Belirtiler ortaya çıkınca, erken uyarı işaretlerinden bazılarına diğerlerinden daha fazla dikkat edilmeli.
Venzhou’daki verileri analiz eden bulaşıcı hastalık uzmanı hekim Megan Coffee, “Ben her şeyden önce kesinlikle nefes darlığını soruyorum çünkü bu, acilen yardım edilmesi gereken biri oluyor” diyor.
ARDS oluşan hastaların, yoğun bakım ünitesinde bir solunum cihazına bağlanması gerekebilir. Coffee, hastaneye kaldırılan dört COVID-19 hastasından birinin yoğun bakım ünitesine gittiğini tahmin ediyor. Nihayetinde taburcu edilen kişilerin ise bir ay daha dinlenip, bir ay sonra iyileşmeyi ve eski hallerine geri dönmeyi beklemeleri gerektiğini söylüyor.
Fakat koronavirüs enfeksiyonlarını ortalama verilere göre değerlendirmek hatalı olabilir çünkü hastalık, sıklıkla doğrusal bir şekilde ilerlemiyor.
“Vakaların gidişatı adım adım, kademeli olarak kötüleşebilir. Ağırlaşabilir veya hafifleyebilir, bir gün iyiyken diğer gün kötüleşebilir” diyor Coffee.
“Sağlık sorunları olan 80 yaşındaki bir adam hastalığı çok iyi atlatabilir. Bazen de sağlık sorunu olmayan 40 yaşındaki bir kadın atlatamaz.”
İlk olarak 21 Şubat 2020’de yayımlanan bu makale, zamanla gelen ilave araştırma bulgularıyla birlikte güncellendi.
Yazar: Aria Bendix/Business Insider. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
