Yakın tarihteki en büyük salgınlardan biri, sosyal mesafe uygulamasının önemini gösteriyor.
PopSci’nin COVID-19 dosyasının tamamını buradan takip edin.
1918 grip salgını, ortak hafızadan silinecek denli uzun zaman önce meydana gelmişti. Fakat yeni koronavirüs COVID-19’un yayılmasıyla birlikte giderek daha fazla sayıda uzman, böylesi devasa ölçeklerde gerçekleşen bir toplum sağlığı sorunuyla nasıl baş edeceklerine dair ipuçları bulmak için son yüzyılın gribine yöneldi.
20’nci yüzyılın başlarında gerçekleşen bir olay, bazı bakımlardan; çağdaş bir hastalığın evrimleşme şekli bakımından çok iyi bir örnek sunmuyor. 100 yıl önce; ne uçak yolculuğu yaygındı, ne de antibiyotiklerimiz vardı (antibiyotikler virüsü tedavi edemiyor ancak solunum hastalıklarına sıklıkla eşlik eden enfeksiyonlarda yardımcı olabiliyor; ki bu enfeksiyonlar, bir virüs ortaya çıktığı zaman meydana gelen ölümlerin pek çoğuna sebebiyet veriyor). 100 yıl önce, virüslerin ne olduğunu bile bilmiyorduk.
Fakat yayılımın bir yönü var ki; bir asır sonra bile devam ediyor. İlaç dışı müdahalelerden bahsediyoruz. Bu teknik terim; hükümetlerin ve diğer kuruluşların, bir hastalığın yayılışını önlemek üzere uygulamaya koyduğu ve tıbbi olmayan tedbirleri simgeliyor; diğer bir ifadeyle, sosyal mesafe koyma tedbirlerini. Okulların ve müzelerin kapatılması, ilaç dışı müdahaleye bir örnek. Karantina uygulanması da başka bir örnek. Ayrıca, 1918 gribinin çeşitli şehirlerde nasıl ilerlediğine bakarak; bu müdahalelerin her birinin, virüsün yayılışına nasıl etki ettiğini görebiliriz.
Klasik örneklerden biri, 2007 yılında PNAS bülteninde yayınlanan bir makalede aktarıldığı üzere, Philadelphia ve St. Louis arasındaki farklılıklar.
28 Eylül itibariyle grip, Philadelphia boyunca en az 10 gündür yayılıyordu; yine de şehir, 200.000 kişinin toplandığı bir savaş tahvili alayı düzenlemişti. Vakalar, sadece birkaç gün sonra patlama yapmış ve şehir 3 Ekim günü mücadele tedbirleri alsa da, artık çok geç olmuştu. Philadelphia, Amerika’daki büyük şehirler arasında en ölümcül griplerin görüldüğü yerlerden biri olmuştu.
Bunun aksine St. Louis, ilk vakalarla 5 Ekim’de karşılaşmış ve şehirdeki çoğu faaliyeti iki gün sonra durdurmuştu. Böyle yaparak; vatandaşlarını, hastalığın vereceği en kötü zararlardan korumuş gibi görünüyorlardı.
Bu harika bir vaka örneği ancak elbette, yalnızca bir tanesi. Başka bir araştırma takımı, bu eğilimin devap edip etmediğini anlamak için, Birleşik Devletler kıtasındaki 43 şehre bakmış ve erken alınan sosyal mesafe önlemlerinin gerçekte faydalı olup olmadığını incelemiş. Bilimin, sağduyuya göre belki de apaçık olan bir şeyi onayladığı görülmüş ve tartışmasız bir şekilde; erken alınan önlemlerin, şehirlerdeki ölümleri azaltmaya yardımcı olduğu bulunmuş.
Erken davranan yerlerde uç değerdeki ölüm oranları düşük seyretmeye yatkınken, bir hafta veya daha fazla bekleyen yerlerde yüksek artışlar görülmüş. Elbette, bu veriler mükemmel olmaktan uzak; St. Paul ve Grand Rapids şehirleri, herhangi bir önlem almadan haftalarca beklemelerine rağmen çok düşük uç ölüm oranlarına şahit olmuşlar. Bunun aksine New York, virüs gelip çatmadan bir hafta önce faaliyetleri durdurmaya başlamış ancak yine de, ölümlerde orta dereceli bir yükselme gerçekleşmiş. New York’un, Amerika’daki diğer şehirlere kıyasla ne kadar sıkışık bir yer olduğu göz önüne alındığında; belki de böyle olması şaşırtıcı değildir ve hatta durum daha kötü bile olabilirdi.
Fakat bu anormalliklere rağmen, eğilim hâlâ geçerli olmuş: Erkenden eyleme geçmek, ölümleri önlemiş.
Benzer şekilde; şehirler ne kadar erken harekete geçtiyse, toplam ölüm sayıları genelde o kadar düşük olmuş. Uç değerlerin düşük tutulması, muhtemelen sağlık sistemlerine bütünüyle yük binmesini önlemiş ve bu sebeple, her bir hastayla daha iyi ilgilenilmesini sağlamış.
Şu an İtalya’da (ve bundan önce Çin’de) meydana gelen durum, iyi bir sağlık sisteminde bile kapasitenin ne kadar hızlı biçimde dolacağını ve kime hizmet verilip kime verilmeyeceği konusunda, sağlık çalışanlarını zor kararlar almaya mecbur edeceğini gösteriyor. Solunum cihazlarının yetersiz kalması, nefes almakta yardıma ihtiyacı olan hastaların yardım alamayacağı anlamına geliyor. Üstelik bu koşullar, ABD gibi bazı ülkelerde çok daha kötü olabilir. Johns Hopkins Üniversitesi’nin yaptığı bir tahmin, 1918 gribine benzer bir yayılımda hastalar için 740.000 tane solunum cihazı gerekeceğini belirtiyor. ABD’de şu an, 9.000 tane fazladan yedek olmak üzere 160.000 tane bulunuyor; bu miktar, herkesi kapsamaktan çok uzak.
Zor kararlar vermek zorunda olacağımız zor zamanlara doğru yol alıyoruz. En azından, hâlâ zamanımız varken geçmişte yapılanlardan ders çıkarmaya çalışabiliriz.
Fakat erken müdahalelerin zamanlaması, hikayenin tamamını anlatmıyor. St. Louis’in de dahil olduğu bazı şehirler, erkenden okulları kapatmış ve kamusal toplantıları yasaklamışlar; ardından tehlikenin geçtiğini zannedip, bu uygulamaları geri çekmişlerdi. Fakat grip sıklıkla, müdahaleler kaldırılır kaldırılmaz geri geliyor. Denver ve St. Louis’teki vakalar, yasaklar kaldırıldıktan sonra hızlı bir şekilde artmıştı. Yasakları devam ettiren şehirlerin hiçbiri, bu ikinci dalgayı yaşamamıştı (aslında, üçüncü dalga demek lazım; 1918 sonbaharı zaten ikinciydi ve yayılımdaki en ölümcül dalgaydı).
Sahip olduğumuz tıbbi bilgiler ve tipik yaşam şeklimiz, son yüzyılda önemli oranda değişmiş olabilir; fakat virüslerin insandan insana yayılma şekli değişmedi. Sosyal mesafe uygulamasının etkisi de öyle… COVID-19’un yayılışını sınırlandırmak isteyen şehirler, durum daha da kötüleşmeden bu tedbirleri uygulamalı. Yoksa, çok geç olabilir.
Yazar: Sara Chodosh/Çeviri: Ozan Zaloğlu
