Hastalık ve enfeksiyonların yayılışıyla mücadelede el yıkamanın etkisi kanıtlanmış olsa da, el yıkamanın ardındaki fizik bilimi nadiren incelenmiş. Fakat Hammond Danışmanlık Ltd. şirketinde çalışan araştırmacılar, Physics of Fluids bülteninde yayımlanan çalışmalarında el yıkamanın ana işleyişlerini gösteren basit bir model tarif ediyorlar.
Bilim insanları el yıkama işlemini canlandırarak, ellerdeki virüs ve bakteri gibi parçacıkların ne kadar sürede ortadan kaldırıldığını tahmin etmişler.
Geliştirilen matematiksel model, engebeli bir yüzeyin diğer engebeli yüzey üzerinden geçtiği ve iki yüzey arasında ince bir sıvı tabakasının bulunduğu iki boyut halinde işliyor. Engebeli yüzeyler, küçük uzamsal ölçeklerde pürüzlü olmaları sebebiyle elleri temsil ediyor.
Parçacıklar, elin pürüzlü yüzeylerinde bulunan muhtemel haznelerde hapsediliyor. Bir diğer ifadeyle çukurun dibinde duruyorlar ve kaçmaları için su akışından gelen enerjinin, onları kaldırıp çukurdan çıkaracak kadar yüksek olması gerekiyor.
Akan sıvının kuvveti, hareket eden ellerin hızına bağlı. Daha güçlü bir akış, parçacıkları daha kolay kaldırıyor.
Çalışmanın yazarlarından Paul Hammond, “Temelde bu akış, parçacıklar üzerindeki kuvvetleri anlatıyor” diyor. “Sonrasında bu parçacıkların nasıl çalıştığını çözebiliyor ve kaybolup kaybolmadıklarını anlayabiliyorsunuz.”
Hammond bu süreci, bir tişört üzerindeki lekenin ovulmasına benzetiyor: Hareket ne kadar hızlı olursa, lekenin çıkması o kadar muhtemel hale gelir.
“Eğer ellerinizi birbirine göre çok nazik ve çok yavaş şekilde hareket ettirirseniz, akan sıvının meydana getirdiği kuvvetler parçacığı tutan kuvvetin üstesinden gelecek kadar büyük olmaz” diyor Hammond.
Bu süreç, parçacıklar ortadan kalktığı zaman bile hızlı işlemiyor. ABD Hastalık Denetim ve Önleme Merkezleri’ninki gibi tipik el yıkama ilkeleri, musluk altında en az 20 saniye geçirilmesini öneriyor.
Hammond’un modelinden gelen sonuçlar da aynı şeyi gösteriyor. Olası virüs ve bakterilerin yerlerinden çıkarılması için yaklaşık 20 saniyelik çevik bir hareket gerekiyor.
Modelde, sabun kullanıldığı zaman meydana gelen kimyasal veya biyolojik süreçler hesaba katılmıyor.
Kaynak: Amerikan Fizik Enstitüsü. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
