Yarım milyar yıldan uzun süre önce ölen küçük bir deniz canlısının fosilleri, ders kitaplarında beyinlerin nasıl evrimleştiğiyle ilgili yazılanları değiştirebilir.
Arizona Üniversitesi Sinirbilim Bölümünde çalışan Prof. Nicholas Strausfeld ile King’s College London Üniversitesinde evrimsel sinirbilim okutmanı olan Frank Hirth’in Science bülteninde yayımlanan çalışması, Çin’in güney Yunnan bölgesindeki kayalarda muhafaza olmuş solucan benzeri bir hayvan olan Cardiodictyon catenulum‘un ilk detaylı tarifini sunuyor. 1,5 santimetreden daha kısa olan ve ilk defa 1984’te keşfedilen fosil, şimdiye kadar gizli kalan bir sır barındırıyor: Bir beynin de içinde bulunduğu, narin şekilde korunmuş bir sinir sistemini.
“Bildiğimize göre bu, şimdiye kadar gördüğümüz en eski beyin fosili” diyor Strausfeld.
Cardiodictyon, Kambriyan olarak bilinen ve neredeyse bütün ana hayvan soylarının 540 ila 500 milyon yıl önce son derece kısa bir zaman aralığında ortaya çıktığı dönemin başlarında yaygın olan, zırhlı lobopodyanlar şeklinde bilinen nesli tükenmiş bir hayvan grubuna ait. Lobopodyanlar deniz tabanında muhtemelen alt soyları eklem bacaklıların eklemlerinden yoksun bir çift yumuşak, güdük bacak kullanarak gezinmiş. Lobopodyanların günümüzde yaşayan en yakın akrabaları, çoğunlukla Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Amerika’da yaşayan kütük ayaklılar.
1800’lere kadar uzanan bir tartışma
Cardiodictyon fosilleri, ganglia şeklinde bilinen sinir yapılarının tekrarlı şekilde dizilim sergilediği bölümlü gövdeye sahip bir hayvanı ortaya çıkarıyor. Bu durum, her ikisinde de hiçbir bölümlenme kanıtının bulunmadığı hayvanın kafası ve beyniyle taban tabana zıtlık sergiliyor.
“Söz konusu anatomi hiç beklenmedik bir durumu karşımıza çıkarıyor çünkü modern eklembacaklıların kafa ve beyinleri ile bunların bazı fosil ataları, yüzyılı aşkın süredir bölümlü olarak düşünülüyordu” diyor Strausfeld.
Makalenin yazarlarına göre bulgu, hayvanlar aleminde en tür yönünden dünyanın en zengin grubu olan eklembacaklılarda başın köken ve bileşimine yönelik uzun süredir devam eden hararetli bir tartışmayı da çözüme kavuşturuyor. Eklembacaklılar arasında böcekler, kabuklular, örümcekler, diğer örümceğimsiler ile kırkayaklar ve çıyanlar gibi bazı diğer soy hatları da bulunuyor.
Beyin yapımında ortak bir genetik plan
Bilim insanları yeni çalışmalarında Cardiodictyon’un beynini tanımlamakla kalmıyor, aynı zamanda bu beyni bilinen fosillerin ve aralarında örümcekler ile çıyanların da yer aldığı yaşayan eklembacaklıların da beyniyle karşılaştırıyorlar. Lobopodyan fosilleri üzerinde yürütülen anatomik çalışmaları bu canlıların yaşayan akrabalarındaki gen ifade kalıbı analizleriyle birleştiren araştırmacılar, ortak bir beyin düzeni planının Kambriyen dönemden bugüne kadar korunduğunu kararlaştırıyor.
Yazar: Daniel Stolte/Arizona Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
