19 Ekimdeki inişin önemi
Avrupa’nın Schiaparelli İniş Aracı, Güney Düzlemi’ne (Meridiani Planum’a) yaklaşmaktadır.
13 yıllık Amerikalı robot, yeni Avrupalı arkadaşının gelişini fotoğraflamak için başını, şu anda Mars’ın kraterinden yukarı kaldırmış durumda. Öncelikle bu bir güneş sistemidir: Başka bir gezegen yüzeyindeki hiçbir robot, yeni bir uzay yolcusunu karşılamak için orada bulunmamıştır. Schiaparelli adlı bu son gelen araç, insanların uzayda gözlem yapmasını ve gemilerin gelip giderken yaptıkları gibi dalgalanmalarını garantiye alıyor olacak.
Avrupa Uzay Ajansı’nın iniş aracı Schiaparelli şu anda, Opportunity aracının 2003’ten beri dönüp durduğu yere, Güney Düzlem’ine iniyor. Opportunity, Schiaparelli’nin ineceği alanın yaklaşık 16 km dışında ve Avrupalı robot, Marsward’a dalış yaparken, paraşütü fotoğraflamaya çalışacak. (Curiosity aracı yarım dünya uzaklıktadır.)
Ancak Schiaparelli Mars’ta başka bir incelikli iniş vaat ediyor ve destek yüksek: Mars görevlerinin yarısı patlak verdi, gezegeni teğet geçti ya da çarptı. NASA, bugüne kadar başarılı iniş yapan ve orada görev yürüten tek ajans. 2003’te Avrupa da denedi; fakat iniş araçları Beagle 2’yle, yüzeye vardıktan sonra hiçbir şekilde iletişime geçilmedi.
Schiaparelli, Avrupa Birliği’ndeki uluslar, ekonomik gerileme ve kesintiler yüzünden tartıştıkları için sürekli yeniden şekillendirilip yeniden tasarlanan, ExoMars adlı Avrupa-Rusya çalışmasının bir parçasıdır. Birçok farklı ülkeden ortaklarla çalışan İtalyan bilim adamları ve mühendisler, en sonunda yeni bilimi ortaya çıkarabilecek basit bir takım araç tasarladı. Schiaparelli Mars’taki yıldırımları araştıracak ve DREAMS denilen meteoroloji aracını kullanarak gezegenin elektrik alanlarını inceleyecek ilk uzay aracı olacak.
Sanatçının izleniminden Mars yüzeyindeki Schiaparelli iniş aracı kabini
Ekip, uzay uçuşu geleneğine sadık kalarak, onlara anlamlı gelen kelimenin baş harflerinden bir kısaltma oluşturdu. Kelime, Mars Yüzeyindeki Toprağın Tanımlanması, Risk Değerlendirmesi ve Çevre Analizörü anlamına geliyor.
DREAMS’in ana bilimcisi Francesca Esposito bir röportajında şöyle demiştir: “Bu projede çalışan insanların çoğu, çoğu kez değişen önceki ExoMars görevlerinde de çalıştı. Tek bir nedenden ya da başka şeylerden dolayı hiçbir zaman uçmayan araçlar üzerinde yıllarca çalışıldı, işte bu bizim hayalimiz; eninde sonunda Mars’a gitmek.”
Schiaparelli, bir Mars robotu için çok kötü bir zamanlama olan yoğun toz fırtınası mevsiminde varacak Mars’a. Daha da kötüsü -ya da iyisi, tabi kime sorduğunuza bağlı- Mars bu yıl çok nadir görülen küresel toz fırtınasına maruz kalabilir. Ancak iniş aracı; toprağı, özellikle de atmosfere yayılmasını sağladığı düşünülen ve toz hortumlarıyla dev toz fırtınalarına sebep olan elektrik alanlarını incelemek için tasarlandı. Yine de Avrupa Uzay Ajansı bilim adamları iniş esnasında temiz bir gökyüzü bekliyor.
Esposito, son birkaç günde gökyüzünün daha temiz gözüktüğünü, ancak bir şeylerin değişeceğini umduğunu ve daha fazla toz göreceğimizi söylüyor.
NASA’nın Mars keşif aracı Opportunity, alttaki vadi boyunca dönen toz hortumunun resmini kaydetti. Görüntü, Marathon Vadisi’nin güney kesitini oluşturan Knudsen Tepesi’nin kuzeye bakan yamacında, araç arkasında iz bırakarak devam ederken alındı. Opportunity, fotoğrafı 31 Mart 2016’da, Mars görevinin 4332. gününde, seyir kamerasından (Navcam) çekti.
DREAMS Mars’ın havasını inceliyor; ancak en önemli görevi, öncelikle Mars’taki elektrik alanlarını incelemek. Mars’ın, yüzeyle iyonosfer arasında bağ kuran küresel elektrik dolaşımı olduğu düşünülüyor. Bu ufacık gezegenin atmosfer basıncı, Dünya’daki basıncın yüzde birinden daha az, bu yüzden Mars tozlarını havalandıran tek şey rüzgâr olamaz. Dünya’da kum tanelerini havalandırmanız için, saatte 16 km hıza ulaşan rüzgârlara ihtiyacınız vardır. Mars’ta ise 96.5 km hızda fırtınalara ihtiyacınız olacaktır. Yani, tozu kaldırıp hortumlara ve fırtınalara dönüştürebilecek mekanizmalardan biri belki de küresel statik bir yük olabilir.
Esposito, birkaç nedenden dolayı insan görevleri için bunu anlamanın önemli olduğunu söylüyor. Toz fırtınaları araçların görüşünü bozabilir ve insanın doğal ortamını tozla kaplayabilir. Ve elektrik alanları radyo bağlantılarını parazitleyebilir, ya da daha da kötüsü yükünü boşaltabilir, bu da yıldırım düşmesi anlamına gelir.
Esposito şöyle diyor: ”Toz olayları, fırtınaları, hortumları esnasında, bazı elektrik yükü boşalmaları görebiliriz, ama bilemeyiz. Tek bilinen, hiçbir şeyin bilinmediğidir.”
DREAMS’in aynı zamanda, rüzgârın hızını ve yönünü ölçen rüzgâr ölçer gibi bazı temel düzeyde ama önemli meteoroloji aletleri vardır.
“Zamana az da olsa, gerçekleştireceğimiz ölçümler olağanüstü ve muhteşem olacaktır.”
İniş aracına, 1877’de Mars’taki çizgilerin bağlantılarını -kanalları- gördüğünü tahmin eden İtalyan astronot, Giovanni Schiaparelli’nin ismi verildi. Gezegenin atmosferini izleyecek ve 2020’de varış yapması planlanan Avrupa-Rus yapımı araç için naklen yayın sunacak olan yeni Mars gözlemcisi, hafta sonu süresince İşaret Gazı Yörünge Aracı’ndan ayrıldı. İGYA, çok az yoğunlukta bulunan, ancak yüksek miktarda biyolojik ve jeolojik aktivite içerebilen metan ve diğer hava gazlarını araştıracak.
AUA’nın asıl amacı yörünge aracını iletmekti, ancak ajans; aslında, sadece Avrupa versiyonu gökyüzü vincinin çalışabileceğini kanıtlamak için tasarlanan iniş gösterimine takılı kaldı. Bu yüzden Schiaparelli’nin batarya desteği sınırlı ve DREAMS sadece 2 Mars günü çalışmak için tasarlandı. (Bir Mars günü 24 saat 39 dakikadır.)
Sanatçının izleniminden İniş ve Yörünge Aracı birbirinden ayrılıp Mars’a doğru yol alıyor.
Esposito şöyle diyor: “Bundan daha fazlasını yapabileceğimizi umuyorum, ancak bu Mars’taki koşullara bağlı olacaktır. Bataryamız ısıdan etkileniyor ve -17 C’nin altında çalışmayabilir. Isı düştüğünde, ısıtıcıları değiştirmemiz gerekir ve ısıtıcılar bataryanın enerjisini kullanacaktır, yani bilim için daha az enerjimiz kalacak. İşte bu en kötü durumda, soğuk hava koşulları göz önüne alınırsa, iki Mars günü daha hayatta kalabiliriz.”
“Güney yarımküre ilkbaharı yaşıyor, ama yine de Mars’ta geceleri anlatılamayacak kadar çok soğuk. Bu yüzden ekip, DREAMS’in 8 Mars gününden daha fazla hayatta kalamayacağını düşünüyor.”
AUA’ya göre, bunlara rağmen bir gün bile çok büyük bir başarı. Toplamda son başarılı Mars’a iniş sayısı Amerika’nın 7, Avrupa’nın ise 0’dır. Rusya, Mars’a 1971’de 3 sonda indirmişti, ama 20 saniye sonra görev başarısız olmuştu. 2003’te, yılbaşında, Beagle 2 inmişti, ancak hiçbir şekilde Dünya’yla iletişim kuramamıştı ve NASA yörünge aracı onu henüz geçen sene bulabildi. Asıl hedef Schiaparelli’yi güvenli bir şekilde göndermek; Mars rüzgârlarını ölçmek ekstradan olacak.
Esposito, “Mars’a mürettebat indirmek için teknoloji edinmekti fikir, yani uzun süreli ölçüm testleri için tasarlanmadı. Bilimsel bir araç değildi. Ama orada küçük bir uzay olduğu göz önünde tutulursa, AUA küçük bir deneyim sağlamak için arayış başlatmıştı. Biz de uyguladık, artık DREAMS var. Az zamanımız olsa da, gerçekleştireceğimiz ölçümler olağanüstü ve muhteşem olacaktır.” diyor.
İnsan kolonilerine zemin hazırlamak için Mars’taki yıldırımları, toz hortumlarını ve atmosferik olayları incelemek mi? Gerçekten olağanüstü bir amaç gibi görünüyor.
Çeviren: Zeynep Seziş
