Gökbilimciler dün Samanyolu galaksimizin merkezindeki süperkütleli karadelik Sagittarius A*’nın ilk görüntüsünü ortaya çıkardı. Kendisi kadar ağır ki, uzay zamanı ışığın bile kaçamayacağı şekilde büküyor. Radyo gözlemevlerinden meydana gelen uluslararası bir işbirliği projesi olan Olay Ufku Teleskobu (EHT), siyah bir boşluğun etrafında parlayan bir süper sıcak gaz çelengi (karadeliğin olay ufku) şeklinde görünen fotoğrafı dün yayınladı.
Bulgular galaksimizin merkezinde, 27.000 ışık yılı uzaklıkta süperkütleli bir karadelik bulunduğunun şimdiye kadarki en iyi kanıtı niteliğinde. Üstelik kara deliğin döndüğü görülüyor. Araştırma takımı, bu çığır açan başarıdan önce M87* adını taşıyan ve galaksimizin ötesinde yer alan uzaktaki bir kara deliğin görüntüsünü de 2019 yılında yayınlamıştı. Dahası; bu karadeliğin şekli ve boyutu, Albert Einstein’ın genel görelilik kuramıyla tahmin edilen şeyleri doğruluyor.
California Teknoloji Enstitüsünde gökbilimci olan ve projede yer almayan Vikram Ravi, özellikle Samanyolu galaksimizden geldiği için yeni sonucun “muazzam ölçüde heyecan verici olduğunu” belirtiyor. Gökbilimciler yeni görüntüyü diğer karadelik gözlemleriyle birleştirerek, karadeliklerin yaşam döngüsünü daha iyi anlayacak.
İnsan gözünden 3 milyon kat daha iyi gören Olay Ufku Teleskobu’nda, dünya çapında birlikte çalışan ve kara delikleri görüntülemek üzere Dünya boyutunda bir kamera meydana getiren teleskoplar kullanılıyor. Projede 20’yi aşkın ülkeden ve çeşitli kurumlardan 300’den fazla bilim insanı çalışıyor.
Kara deliğin binlerce fotoğrafını çeken araştırmacılar, bir algoritma yardımıyla bu fotoğrafları birleştirerek pek çok fotoğrafta görülen ortak özellikleri vurgulamışlar. Bunun sonucunda ortaya çıkan siyah zemin üzerindeki turuncu renkli görüntü, bu fotoğrafların birleşiminden oluşuyor.
Harvard & Smithsonian Astrofizik Merkezinde gökbilimci olan proje üyesi Sara Issaoun, dün Avrupa Güney Gözlemevinde yapılan basın toplantısında Sagittarius A*’nın yaklaşık 6 milyon kilometrelik çapıyla “Güneş’imizden 4 milyon kat daha büyük” bir kütleye sahip olduğunu belirtiyor. Fakat o kadar uzak ki, gökyüzünde kapladığı alan Dünya’dan bakıldığında Ay yüzeyindeki bir donut kadar.
Yeni görüntüde, M87*’ye çok benzeyen bir karadelik görülüyor. Fakat bu delikler, çok büyük oranda farklı olan göksel ortamlarda bulunuyor. M87* yaklaşık 1.600 kat daha geniş ve etrafında çok daha büyük, çok daha yoğun bir sıcak gaz girdabı var. Birikim diski adı verilen bu yapı, içerisine sürekli madde çekiyor.
Bize çok daha yakın olsa da, Sagittarius A*’nın görüntülenmesi M87*’den daha zor olmuş. Samanyolu galaksisi disk şeklinde olduğundan, gökbilimcilerin süperkütleli karadeliğin bulunduğu düşünülen galaksimizin yoğun merkezini görmeleri için toz ve enkaz bulutlarının arkasından bakması gerekmiş.
Her iki kara deliğin de etrafında dönen gaz, ışık hızına yakın bir hızda yolculuk ediyor. Fakat Sagittarius A* çok daha ufak olduğundan, gazın karadeliğin etrafında bir tam tur tamamlaması günler yerine sadece dakikalar sürüyor. Bu yüzden, sürekli değişen ve fotoğrafını çekmenin çok daha zor olduğu bir görüntü meydana geliyor.
Fakat bu kadar hızlı değişen bir karadelik üzerinde çalışılması, bilimsel yönden bazı faydalar taşıyor. Astrofizikçiler artık karadeliklerdeki değişkenliği anlamaya başlayabilir (mesela yörüngede dönen gaz parladığında, parlaklığı artıp azaldığında ve nihayetinde karadeliklere düştüğünde neler olduğunu).
California Teknoloji Enstitüsünde çalışan ve projede yer almayan astrofizikçi Matthew Graham, gökbilim camiasının uzun süredir beklediği bu sonucun “muhteşem göründüğünü” belirtiyor. Graham en çok, bilim insanlarının gözlemin teknik detaylarını kullanarak ellerindeki kara delik modellerini gerçek veriye nasıl uydurabilecekleriyle ilgileniyor.
Sagittarius A*’nın etrafındaki gaz hızla dönse de, karadelik etrafındaki cisimleri yavaşça tüketiyor. Issaoun’un söylediğine göre karadeliğin boyutu bir insan boyutuna indirilseydi, insan boyutundaki bu kara delik her bir milyon yılda sadece bir pirinç tanesine eşdeğer madde tüketirdi.
Yazar: Leto Sapunar/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
