2020’nin Eylül ayında ABD’nin Batı Yakası’nda meydana gelen olağanüstü orman yangınlarından çıkan dumanlar, binlerce kilometre yolculuk ederek Orta Avrupa’ya kadar gitmiş ve burada atmosferi günlerce etkilemiş. Yer ve uydu tabanlı ölçümlerin karşılaştırılması, orman yangınından kaynaklı aerosollerin Almanya’daki Leipzig şehrinin üzerinde yer alan serbest troposferi daha önce görülmemiş biçimde değiştirdiğini gösteriyor. Leibniz Troposfer Araştırmaları Enstitüsü’nün (TROPOS) öncülüğünde çalışan uluslararası bir araştırma takımının yaptığı değerlendirmede, 11 Eylül 2020 tarihinde güneş ışığını üçte bir oranında azaltan sıra dışı optik bir kalınlık olduğu ortaya çıkmış. Geophysical Research Letters bülteninde yayımlanan çalışma, Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) yeni Aeolus uydusunun hem küresel rüzgar profillerini, hem de atmosferdeki aerosolleri (yerden yapılan lidar ölçümleriyle Aeolus ölçümlerinin karşılaştırılmasından görüldüğü üzere) güvenilir biçimde ölçebildiğini gösteriyor. Çalışmaya Toulouse Üniversitesi Fransa Ulusal Meteoroloji Merkezi, Alman Havacılık ve Uzay Merkezi ile Avrupa Uzay Ajansı katılmış.
Son üç yıldır Avrupa Uzay Ajası’nın ESRIN araştırma merkezindeki Aeolus projesinde ve TROPOS’ta çalışan Sebastian Bley şöyle aktarıyor: “Devrimsel bir lazer teknolojisi kullanan Aeolus, şu an yatay rüzgar hızı profillerinin yanısıra aerosol ile bulutların geri saçılımı ve kayboluşunu da ölçebilen dünyadaki tek uydu. Dolayısıyla uydu, söz konusu duman aerosollerinin ışınımsal özelliklerine yönelik önemli bilgiler sağlıyor. Bu benzersiz yapılanmanın, böylesi küresel duman dağılımlarının yanısıra, genel olarak hava durumunun da daha iyi tahmin edilmesine katkıda bulunması bekleniyor.”
2020’nin Eylül ayında, ABD Batı Yakası’ndaki olağanüstü orman yangınlarından çıkan ısı, oluşan dumanları yüksek irtifalara çıkarmış. Yüksek noktalara ulaşan dumanlar, daha sonra Kuzey Amerika ve Atlantik boyunca meydana gelen jet akımlarıyla Avrupa’ya gitmiş. Duman tabakası, 11.09.2020 sabahı Almanya’nın Leipzig şehrinde yaklaşık 12 kilometrelik bir irtifada ortaya çıkmış ve gün boyunca 5 kilometre civarında bir irtifaya alçalmış. Bu olaylar, TROPOS’ta yer alan PollyXT lidarı verilerinde görülmüş. Leipzig’de yapılan lidar ölçümleri, o gün (Cuma günü) doğrudan gelen güneş ışığında güçlü bir puslanma olduğunu doğrulamış. TROPOS’ta çalışan Dr. Holger Baars şöyle bildiriyor: “Aerosol Optik Kalınlık (AOT) ile ölçülen bu değer, 1997’de düzenli lidar ölçümlerinin başlamasından bu yana Leipzig üzerindeki serbest troposferde gözlenen en yüksek etkili orman yangını aerosolüydü. Serbest troposfer, hava olaylarının meydana geldiği fakat yerin doğrudan etkisinin düşük olduğu atmosfer bölgesi. 4 ila 11 km arasındaki irtifalarda, orman yangını kaynaklı aerosol kütle yoğunluğunun metreküp başına ortalama 8 mikrogram olduğunu tahmin ettik; bu değer, söz konusu irtifalar için epey kayda değer bir rakam.” Cumartesi ve Pazar günleri de gökyüzünün açık olmasına rağmen puslu geçmiş. Almanya Federal Radyasyon Koruma Bürosu’nun ölçtüğü UV endeksi ise duman katmanlarının Saxony’deki güneş ışınımını ne kadar kuvvetli şekilde azalttığını göstermiş: Torgau yakınındaki Melpitz’de yer alan TROPOS istasyonunda, 12 Eylül 2020 günü öğle saatlerinde (açık havada olması beklenen değere kıyasla) yaklaşık dörtte bir oranında daha düşük UV ışınımı kaydedilmiş. Atmosferin bu olağan dışı durumu, sarımsı krem renkte görülen özgün bir ışıkla beraber gün batımında özel bir belirginlik kazanmış.
Leibniz Troposfer Araştırmaları Enstitüsü. Ç: O.
