Eğer bir karıncaya kurabiye verirseniz, onu yuvasına taşır, çünkü karıncalar kendi vücut ağırlıklarının birçok katını taşıyabilirler. Eğer bu karıncaya daha büyük bir kurabiye verirseniz, bu kurabiyeyi yuvasına sürükleyerek götürmeye çalışırken, trajik bir şekilde gezinip duracaktır ve yuvasına ulaşamayacaktır.
“Bilim Adamları Karıncalara Bir Şeyler Yapıyorlar” ın başka bir bölümüne daha hoş geldiniz. “Eğer karıncaların ayaklarına üstlerinde yürümeleri için küçük çubuklar takarsak ne olur?” ve “Ya karıncalara minik sarı gözbağları takarsak?” eski bölümlerdendi. Bugünkü bölüm ise “Eğer karıncalar evlerine gidebilmeleri için 90 derece döndürürsek ama dev bir kurabiye kırıntısı yüzünden bunu geri geri yapmaları gerekirse ne olur?”
Basit cevap: kaybolurlar (aşağıdaki videoda da görebileceğiniz gibi). Karıncalar bulundukları ortamları yürürken ezberlerler, yani yuvalarına giderken yönlerini bulabilmeleri tamamıyla görmelerine bağlıdır. Ancak karıncalar her zaman ileriye doğru yürümüyorlar. Önlerinde taşıyamayacakları büyüklükte bir yiyecek varsa bunu götürürken dönüp yuvalarına geri geri giderler. Bu görsel işaretleri işe yaramaz kılar, ama doğal ortamlarında bulunan karıncalar buna rağmen yuvalarına giden yolu bulabiliyor. Peki, bu nasıl oluyor?
Seville, İspanya yakınlarındaki uluslar arası bir grup bilim adamı bu soruyu Cataglyphıs velox adındaki karıncaları inceleyerek cevapladılar. Bulduklarını Current Biology dergisinde yayınladılar. İnsanlar gibi karıncalar da kurabiyelerle motive edilebiliyorlar. Eğer belli bir yolu takip etmeleri gerekiyorsa, tek yapmanız gereken yuvalarından birkaç metre uzaklıktaki bir yere kurabiye kırıntıları yerleştirmek ve engellerle onları istediğiniz yolda gitmeye zorlamak. Kurabiyelere ulaştıklarında, bilim adamları onları yuvalarına farklı bir yoldan gitmeye zorladılar. Bu şekilde yuvadan kurabiyelere ve kurabiyelerden yuvaya giden tek yön bir çember oluşturdular. Buradaki önemli nokta, yuvalarına giden yol keskin bir 90 derece dönüş gerektiriyor, yani düz bir yol değil. Yollarını giderken değiştirmeleri, adapte etmeleri gerekiyordu.
Küçük kurabiye kırıntıları taşıyan karıncalar 90 derece saptırılmaktan etkilenmeyip normalde olduğu gibi ilerleyebildiler. Oysa daha büyük parçaları geri geri taşımaları gerektiğinde geriye doğru giderken çevrelerini tanıyamayıp, yuvalarına gitmek için dönüş yapmaları gerektiğini bulamadılar. Ayni şey karıncalar farklı bir yere bırakıldıklarında da gerçekleşti. İleri doğru hareket eden karıncalar yönlerini bulabildiler ancak geri geri gitmek zorunda kalanlar yanlış yönlere gittiler.
Fakat bu deneydeki karıncaların üçte biri kurabiyeyi bırakarak etrafa bakıp, birkaç adim ilerleyip, emin olduktan sora kurabiyeyi alıp bu defa doğru yöne ilerlemeyi basardılar. Yöne kara verdikten sonar geri geri gittikleri halde güneşi pusula gibi kullanarak yuvalarına ulaştılar. Gübre böcekleri de dışkılarını geri geri yuvarlarken bu tekniği kullanırlar.
Araştırmacılar bir ayna yardımı ile günesin ışınlarını farklı yönden geliyor gibi gösterdiklerinde, karıncalar hemen o ışınlara göre yon değiştirdiler.
Kurabiyeyi bırakıp etraflarını algıladıktan sonar geri geri giderken bile doğru yöne gidebiliyor olmaları aslında oldukça karmaşık bir oluşum olarak değerlendirilmelidir. Burada basit bir yön bulma hissinden farklı olarak kendilerinin ve yuvalarının uzaydaki yerini algılamaları söz konusudur ki bu çok daha holistik bir algıdır. Bu, evinize gidebilmek için iki sağ ve bir sol yapmanız gerektiğini bilmeniz ve uzayda kendinizin ve evinizin nerede bulunduğunu anlamanız ve bu iki konum arasında belirli bir yol verilmeden gidip gelebilmenize benziyor.
Çok mükemmel bir benzetme olmasa da resim ortada. Öyle görünüyor ki karıncalar kendilerinin uzaydaki yerleri hakkında karmaşık bir algıya sahipler. Daha da ilginç olanı, bilim adamları yalnızca karıncaların hangi tip kurabiyeleri daha çok sevdiklerini değil, yuvalarına götürebilmeleri için bir kurabiye parçasını ne kadar küçültmeleri gerektiğini de öğrendiler.
Bilim adamları karıncaların kurabiye kaldırabilme kapasitelerini, benim kendi kapasitemi bildiğimden daha iyi biliyorlar. En azından ben ne çeşit kurabiye sevdiğimi biliyorum.
Çeviren: Nora Koparan
