İklimdeki istikrarsızlık, kutup girdabını bozuyor olabilir.
Son birkaç gündür Kuzey Kutbu’ndan gelen olağanüstü soğuk hava ve şiddetli kış havası, ABD’nin güney kesimlerine ilerleyerek ülkenin büyük bir bölümüne ulaştı ve Montana’dan Teksas eyaletine kadar gün içinde görülen en düşük sıcaklık rekorları kırıldı. Milyonlarca insan bu tehlikeli derecede düşük sıcaklıklardan etkilenirken, göl etkili ağır kar yağışı ve kar fırtınaları Büyük Göller ve Kuzeydoğu kesimleri boyunca şiddetli etkiler meydana getirdi.
Bu şiddetli soğuk olayları, kutup jet akımı güney kesimlerin içlerine kadar gidip soğuk Kuzey Kutbu havasını genelde bu tür durumların yaşanmadığı bölgelere taşıdığı zaman meydana geliyor. Kutup jet akımı, Kuzey Kutbu ile daha ılıman hava arasındaki sınır boyunca devam eden ve kışın görülen bir hava akıntısı.
Bu hava olaylarının ilginç bir yanı da, söz konusu jet akımının çok daha üstündeki başka bir hava akımında gerçekleşen değişimlerle bağlantılı olarak meydana gelmeleri. Bahsettiğimiz jet akımı stratosfer tabakasının ortasında, Kuzey Kutbu’nun etrafında dolaşan büyük bir hava akıntısı olan stratosferik kutup girdabı.
Bu stratosferik girdap bozulduğu veya genişlediği zaman, diğer jet akımını da saptırıyor ve onu bazı alanlarda güneye doğru iterek, soğuk havaların patlak vermesine sebep oluyor.
Kuzey Kutbu’ndan gelen mevcut soğuk basınçlı hava, kutup girdabının ABD üzerindeki alt stratosferde fazla genişleyip neredeyse ikiye ayrılmasıyla beraber bu örüntüyle uyum sergiliyor. Genişlemeye sebep olabilecek birden fazla sebep bulunsa da, durum muhtemelen önceki iki haftada yüksek enlemlerde görülen hava durumuyla ilişkili.
Hayır, soğuklar küresel ısınmaya aykırı bir durum değil
Dünya kayıtlardaki en sıcak yılını henüz yaşamışken, bu kadar soğuk hava rekorunun kırılması şaşırtıcı gelebilir. Peki bu ani soğuklar, insan kaynaklı küresel ısınmaya aykırı bir durum mu? Atmosfer ve iklim bilimci Mathew Barlow, kesin ve tartışmasız şekilde aykırı olmadığını söylüyor.
Tek bir hava olayının küresel ısınmayı kanıtlayamayacağını veya çürütemeyeceğini belirten Barlow, yapılan pek çok çalışmada, fiziksel gerekçelerden tahmin edilip anlaşıldığı üzere olağanüstü soğuk hava olaylarının sayısında küresel ısınmayla birlikte azalma olduğunun gösterildiğini aktarıyor.
Küresel ısınmanın, beklentilerin aksine bu tür olayların şiddetinde destekleyici bir rol oynayıp oynamadığı ise henüz belli değil. Bazı araştırmalarda, rol oynadığı ileri sürülüyor.
İnsanlığın Meydana Getirdiği İklim Değişikliği 50.000 Yıl Sürecek
2021 yılının Şubat ayında görülen ve Teksas eyaletinin elektrik şebekesini ciddi şekilde bozan soğuk hava dalgası da genişleyen bir stratosferik kutup girdabıyla ilişkilendirilmiş. Barlow kendisi ve meslektaşlarının, Kuzey Kutbu’nda meydana gelen küresel ısınmayla ilişkili değişimlerin, bu tür girdap bozulmalarının olasılığını artırdığını akla getiren kanıtlar sunduklarını aktarıyor. Yüksek enlemlerde meydana gelen ve Arktik artış şeklinde bilinen ısı artışının bölgesel kar örtüsü ve deniz buzu üzerindeki etkileri, hava durumu kalıplarında genişleme meydana getirip kutup girdabının esnemesiyle sonuçlanabilir.
Barlow, daha yakın zaman önce ise ABD, Avrupa ve Kuzeydoğu Asya’nın geniş kesimlerinde söz konusu şiddetli soğuk hava olaylarının sayısı (küresel ısınmayla beklendiği üzere) belirgin şekilde azalırken, Kuzey Kutbu’ndaki kaynak bölgelerinde hızlı ısınmaya rağmen bu tür olayların şiddetinde paralel bir azalma saptanmadığını gösterdiklerini söylüyor.
Dolayısıyla gelecekte bu tür şiddetli soğuk hava olaylarının daha az görülmesi beklenebilse de, pek çok bölgenin olağanüstü soğuk havalar için hazırlıklı olmaya devam etmesi gerekiyor. Kuzey Kutbu’ndaki yüzey koşulları, stratosferik kutup girdabı ve orta enlemdeki kış havası arasındaki etki güzergâhlarının daha iyi anlaşılması, bu olayların ve şiddetlerinin daha iyi tahmin edilmesini sağlayacak.
Bilgilendirme: Mathew Barlow, ABD Ulusal Bilim Vakfı ve ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesinden (NOAA) uç noktalı hava durumu ve iklim olayları üzerinde çalışma yapması için fon almıştır.
Yazar: Mathew Barlow/The Conversation. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
