Konstanz Üniversitesi ve Max Planck Enstitüsü Hayvan Davranışları Bölümü’nde çalışan araştırmacılar, kuşların kültürlerini değiştirerek daha verimli hale gelebildiklerini bulmuşlar. Büyük baştankara popülasyonları, grup üyelerinin yerini yavaş yavaş yeni kuşlar aldıkça bir davranışı terk edip daha iyi bir alternatife geçiş yapabiliyor. Dün açık erişimli Current Biology bülteninde yayımlanan araştırma, göçün hayvan gruplarındaki kültürel davranışa yön veren güçlü bir etmen olmasının yanında; hayvanların hızla değişen ortamlara uyum sağlamasına da yardımcı olduğunu ortaya çıkarıyor.
Hayvanlarda “kültür”; diğerlerinden öğrenilen, grup üyelerinin paylaştığı ve nesiller boyunca kalıcı olan herhangi bir davranış şeklinde düşünülüyor. Aralarında primatların, yunusların, balinaların, kemirgenlerin ve kuşların bulunduğu pek çok hayvan grubunda kültürel geleneklerin var olduğu biliniyor.
Büyük baştankaralar, hayvan kültürünün klasik bir örneğini teşkil ediyor. 1920’li yıllarda İngiltere’deki bir kasabada, kuşların süt şişelerinin folyo kapaklarını açıp kaymak çaldıkları gözlenmiş. Bu davranış, kuşlar aynı şeyi ülke çapında yapana dek 20 yıl boyunca yayılmış.
2015 yılında bilim insanları, büyük baştankaraların kültürel gelenekleri sürdürdüklerini deneysel şekilde de onaylamışlar. Bilim insanlarının inovasyon veya yenilik adını verdiği yeni bir beslenme biçimi, tek bir kuşa öğretilmiş. Bu çözüm, daha sonra diğer kuşlarca da öğrenilmiş ve nesiller boyunca yayılmış.
Fakat büyük baştankaralar ve kültürel gelenekleri bulunan diğer hayvanlarda, grupların değişip değişmediği henüz bilinmiyormuş. Bir gelenek kök saldığında, hayvanlar aynı davranışları daima tekrarlıyor mu yoksa daha verimli davranışlara geçebiliyorlar mı?
Şimdiyse yapılan yeni bir çalışma, daha verimli davranışların yerleşik ve verimsiz bir davranışı geride bırakabileceğini gösteriyor. Araştırma, popülasyon dönüşümü şeklinde bilinen temel bir sürecin, hayvanların geleneklerini değiştirme kabiliyetinde büyük önem taşıdığına işaret ediyor. Doğadan yakalanan kuşlara bulmaca çözmenin öğretildiği ve kuşların davranışlarının hassas şekilde takip edildiği çalışma, kültürün evrimine nicel bir destek sağlıyor.
Max Planck Enstitüsü Hayvan Davranışı Bölümü Algısal ve Kültürel Ekoloji Araştırma Grubu’nda doktora öğrencisi olan birinci yazar Michael Chimento, şöyle aktarıyor: “Hayvanlardaki kültürel değişime yönelik deneysel kanıtlar oldukça nadir. Dolayısıyla bu sonuçlar bizi hem şaşırttı, hem de heyecanlandırdı.”
Max Planck araştırma grubunun lideri ve ayrıca Konstanz Üniversitesi’nin İleri Kolektif Davranış Çalışmaları Merkezi’nde baş araştırmacı olan eş yazar Lucy Aplin’in önderliğindeki araştırma takımı, Konstanz civarındaki ormanlardan yakalanan büyük baştankara popülasyonları üzerinde çalışmış. Büyük baştankaralar, koşulların en sert olduğu kış mevsiminde değişebilen sosyal gruplar oluşturduğundan, bilim insanları göçün kültürel evrimde rol oynayabileceğini düşünmüş.
“Bu akıcı gruplar, kendi kültürlerinin değişim şeklini etkileyebilir çünkü yeni grup üyeleri, deneyim sahibi olmadıkları için problemlerin çözümünü daha berrak şekilde görebilirler” diyor Chimento.
Doğadan yakalanan tutsak büyük baştankara popülasyonlarını kullanan araştırmacılar, akıcı sosyal grupların sosyal şekilde öğrenilmiş bir beslenme geleneğini nasıl değiştirebileceğini araştırmışlar. Kuşları 18 gruba bölen bilim insanları, grupların her birine ödül sunan otomatik bir bulmaca kutusu vermiş. Bir kuş bulmacayı çözdüğü zaman RFID, kızılötesi ve bilgisayar görüşü teknolojisi yardımıyla çözüm şekli, çözüm süresi ve kuşun kimliği kaydedilmiş. Her grupta, bulmacaya ait nispeten verimsiz bir çözümün öğretildiği ve sonrasında bu çözümü gruba yayan ‘eğitmen’ bir kuş bulunuyormuş. Ardından, grupların yarısı sabit tutulurken diğer yarıda ise grup üyeleri 4 haftalık bir süre boyunca doğadan gelen yeni kuşlarla kademeli şekilde değiştirilmiş.
Her iki tip grup da daha verimli bir çözüm bulmasına karşın, akışkan grupların bu yeni çözümü tercih edilen bir davranış şeklinde benimsemesi çok daha muhtemel olmuş. Bulmacayla deneyimi olan esas üyeler, genelde verimli çözümü bulan fakat bunu tercih edilen davranış şeklinde benimsemeyen kuşlarmış. Diğer yandan deneyimsiz göçmenler, bu yeni çözümü kapıp benimsemiş ve mevcut sosyal bilginin çoğalmasını sağlamışlar. Akıcı gruplardaki kuşlar, genel deneyimleri daha az olmasına rağmen bulmaca kutusunu sabit gruplara göre daha hızlı çözebiliyormuş.
“Büyük baştankaralar, insan eliyle oluşturulan yaşam alanlarında diğer türlere kıyasla rahat yaşıyor gibi görünüyor” diyor Chimento. “Bizim çalışmamız, kuşların bu akışkan sosyal dinamiklerinin, başarılarının bir parçası olabileceğini ve esnekliklerine katkıda bulunduğunu gösteriyor.”
Kaynak: Konstanz Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
