Geçtiğimiz sene Mars’ta meydana gelen ve Kızıl Gezegen’i sarsan dev bir sismik faaliyet, beklenmeyen bir kaynaktan çıkmış. Depremin kaynağı karşısında şaşkınlığa uğrayan dünya genelindeki astrofizikçiler daha önce gezegene meteor çarptığından şüphelenmiş. Ancak 6 saat süren bu sarsıntıya meteor değil, Mars’ın kabuğu içerisindeki devasa tektonik kuvvetler sebep olmuş. Bulgular üç gün önce Geophysical Research Letters bülteninde sunuldu.
NASA’nın InSight uzay aracı, bilim insanlarının S1222a olarak adlandırdığı bu 4,7 büyüklüğündeki depremi 4 Mayıs 2022’de kaydetmişti. Sarsıntının sismik sinyali, meteor çarpışmalarının sebep olduğu önceki depremlerin sinyallerine benziyordu. Bu yüzden araştırma takımı, bir çarpışma krateri aramaya koyulmuştu.
Yeni çalışmada Oxford Üniversitesinde çalışan bir araştırma takımı, Avrupa Uzay Ajansı, Çin Ulusal Uzay Ajansı, Hindistan Uzay Araştırma Organizasyonu ve Birleşik Arap Emirlikleri Uzay Ajansıyla beraber Mars’ta 142.5 milyon kilometrekareden fazla alanı taramış. Her grup, kendi uydularından gelen verileri inceleyerek bir meteor çarpışmasını gösteren krater, toz bulutu ya da başka işaretleri aramış. Arama sonuçsuz kaldığından, bilim insanları artık S1222a’nın Mars’ın iç kısmından yayılan devasa tektonik kuvvetlerden kaynaklandığına inanıyor.
Bu durum, Mars’ın tektonik levhalarının bir deprem esnasındaki gibi hareket ettikleri anlamına gelmiyor. Eldeki en iyi bulgular, gezegenin durgun halde olduğunu gösteriyor. Oxford Üniversitesinde çalışan gezegen jeofizikçisi ve makalenin eş yazarı Benjamin Fernando, “Mars’ta günümüzde aktif bir tektonik levha bulunmadığını düşünüyoruz” diyor. “Dolayısıyla bu olay, muhtemelen Mars’ın kabuğu içindeki basıncın yayılmasıyla gerçekleşti. Bu basınçlar; gezegenin farklı kısımlarının farklı oranlarda soğuma ve büzüşmesi de dahil, milyarlarca yıllık evrimin sonucu.”
Fernando bilim insanlarının neden Mars’ın bazı kısımlarının daha fazla basınç taşıyor gibi durduğunu halen tam anlamadığını belirtse de, elde edilen yeni sonuçlar bilim insanlarının daha ileri araştırma yapmasına yardımcı olabilir. “Bu bilgiler, bir gün insanların Mars’ın neresinde güvenle yaşayabileceğini ve nerelerden kaçınmak isteyebileceğimizi anlamamıza yardımcı olabilir!” diyor.
S1222a, NASA’nın InSight görevinin son bulmadan önce kaydettiği son olaylardan biriydi. InSight uzay aracı 2018’in Mayıs ayında fırlatılmış ve yıllarca iç kısmı ile sismolojisini incelediği Mars’a temas etmeden önce “yedi dakikalık dehşet”ten sağ kurtulmuştu. Uzay aracının son verisi, Güneş panellerinde biriken toz InSight’ın gücünü kaybetmesine sebep olduktan sonra Aralık 2022’de geldi.
Dört yıl 19 günlük hizmet süresince InSight, Mars’ta 1.300’ü aşkın deprem kaydetti. Bu olayların en az sekiz tanesi bir meteorit çarpmasından kaynaklanıyordu. En büyük iki çarpışma ise çapı neredeyse 150 metreye ulaşan kraterler açmıştı. S1222a bir çarpışma ile oluşsaydı, araştırma takımı kraterin 300 metre çapında olacağını tahmin ediyor.
Araştırma takımı bu çalışmadan edindiği bilgileri diğer çalışmalara uyguluyor; bunlar arasında, Ay’a ve Satürn’ün Titan adındaki bir uydusunda yer alan, Kaliforniya’nın meşhur San Andreas fayına benzer tektoniklere yapılacak gelecekteki uzay görevleri de var. Bilim insanları ayrıca yeni çalışmanın, Kızıl Gezegen ve ötesinin inceleneceği başka uluslararası işbirliklerini de teşvik etmesini umuyor.
Abu Dabi – New York Üniversitesinde çalışan astrofizikçi eş yazar Dimitra Atri, “Bu benim için InSight takımının yanısıra Mars çalışmalarına adanmış diğer önemli görevlerdeki bireylerle de ortaklaşa çalışmak yönünden harika bir fırsattı” diyor. “Mars keşfi altın dönemini yaşıyor!”
Yazar: Laura Baisas/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu
