Bir gezegendeki yanardağ (ve akıttığı lavlar) çoğunlukla metalden oluşuyormuş gibi görünseydi nasıl olurdu? North Carolina Eyalet Üniversitesi’nde yapılan pilot bir çalışmanın ferrovolkanizmaya dair sunduğu fikirler, bilim insanlarının diğer dünyaların özelliklerini yorumlamasına yardımcı olabilir.
Volkanlar (diğer adıyla yanardağlar), bir gezegenin yüzey altında bulunan ve kısmen erimiş katılardan meydana gelen magmanın püskürmesiyle oluşuyor. Bu magma, Dünya’da çoğunlukla erimiş kayadan meydana geliyor. Bu erimiş kaya ise büyük oranda silisten oluşuyor. Fakat gezegenlerin hepsi kayadan oluşmuyor; bazıları çoğunlukla buzlu ve hatta metalik olabiliyor.
NC Eyalet Üniversitesi’nde deniz, dünya ve atmosfer bilimleri yardımcı profesörü olan baş yazar Arianna Soldati şöyle aktarıyor: “Kiryovolkanizma, buzlu dünyalarda meydana gelen volkanik bir faaliyet. Bunu Satürn’ün uydusu Enceladus’ta gördük. Fakat metalik dünyalarda meydana gelen volkanik faaliyet olan ferrovolkanizma henüz gözlenmedi.”
Bu noktada, Mars ile Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında yer alan ve 225 km çapında olan 16 Psyche asteroidi devreye giriyor. Yapılan kızılötesi ve radar gözlemlerine göre, asteroidin yüzeyi çoğunlukla demir ve nikelden oluşuyor. 16 Psyche, NASA’nın yakında gerçekleştireceği bir görevin konusunu oluşturuyor. Soldati, bu asteroitten ilham alarak metalik bir dünyadaki volkanik faaliyetin neye benzeyebileceğini düşünmüş.
“Bizimki gibi dünyaların görüntülerine baktığımızda, o dünyaları yorumlarken hâlâ Dünya’da olan şeyleri kullanıyoruz” diyor Soldati. “Fakat Dünya’da metalik volkanizma yaygın görülmüyor. Bu yüzden, söz konusu volkanik süreçlerin diğer dünyalarda neye benzediğini hayal etmemiz gerekiyor ki bu sayede görüntüleri doğru şekilde yorumlayabilelim.”
Soldati, iki muhtemel ferrovolkanizma tipi tanımlıyor. Bunlardan Tip 1 veya saf ferrovolkanizma, tamamen metalik olan gök cisimlerinde meydana geliyor. Tip 1 veya yalancı ferrovolkanizma ise kayalık-metalik cisimler üzerinde oluşuyor.
Soldati ve Syracuse Lav Projesi’nde çalışan meslektaşları, yürüttükleri yeni pilot çalışmada magma oluşurken metalin kayadan ayrıldığı Tip 2 ferrovolkanizmayı oluşturmuşlar.
“Lav Projesi’nin fırını, kaya eritmek için yapılmış. Bu yüzden, kayaların içerisinde doğal şekilde oluşan metaller (çoğunlukla demir) ile çalışıyoruz” diyor Soldati. “Fırındaki kayayı uç koşullar altında erittiğinizde, demirin bir kısmı ayrılıyor ve daha ağır olduğu için dibe batıyor. Fırını tamamen boşaltınca, metal magmanın kaya magmaya kıyasla nasıl davrandığını gördük.”
Metalli lav akıntıları, kayalı lavlara göre 10 kat daha hızlı yolculuk etmiş ve daha ince şekilde yayılmış. Bunun sonucunda çok sayıda örgülü kanal oluşmuş. Çoğunlukla kaya akıntısının altından giden metal, kayalı lavın ön ucundan çıkmış.
Yazar: Tracey Peake/North Carolina Eyalet Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
