Hepimiz şu “Domates meyve midir, sebze mi?” tartışmasını biliriz (Doğru cevap: Evet domates bir meyvedir ama yine de meyve salatasına domates koymamalısınız.) Şimdiyse varlığından bile haberdar olmadığınız yepyeni bir bitkibilim sorusuyla karşınızdayız: Mısır bir meyve mi, sebze mi yoksa tahıl mı?
Bu sorunun cevabı zannettiğinizden daha teknik. Tamamen anlamak içinse biraz mısır biyolojisi öğrenmeniz gerekiyor. O halde başlıyoruz.
Bir mısır sapından birkaç başakçık (bitkinin dişi kısımları) ve bir tepe püskülü (tahmin edebileceğiniz gibi erkek kısım) çıkıyor. Tepe püskülü, bitki dünyasının spermi olan polen üretiyor. Başakçıklar keyifle yediğiniz tanelerle kaplı sulu koçanlara benzemeden önce, aslında döllenmemiş binlerce tohum taslağıyla kaplı sert bir silindir biçiminde duruyorlar. Bu tohum taslaklarının her birinden dış yapraklara ulaşan ve onları geçen, küçük yapışkan tüyleriyle bir polen parçası yakalamaya çalışan bir püskül çıkıyor. Bu püskül polen yakalarsa, büyüyüp çim borusuna dönüşüyor ve erkek genlerinin tohum taslağına giderek onu döllemesini sağlıyor. Bu döllenmiş tohum taslağı ise büyüyerek tek bir çekirdeğe dönüşüyor.
Bir mısır başağının oluşması için bu işlemin 400-600 defa daha gerçekleşmesi gerekiyor. Bu durum, bazen neden bazı koçanlarda boş yerler bulunduğunu da açıklıyor; bazen her tohum taslağı döllenmiyor.
Hâlâ burada mısınız? Güzel. İşte tüm bunların önemi.
Meyve ve sebzeleri, bitkinin yediğimiz parçalarına göre ayırıyoruz. Cornell Üniversitesinde bahçecilik bilimi araştırmacısı ve profesör olarak çalışan Marvin Pritts, bitkinin tohum taslaklarından veya başka üreme dokusundan elde edilen kısmı yiyorsak ona meyve dediğimizi açıklıyor. Diğer her şeyi ise sebze olarak adlandırıyoruz. “Mısır, mısır bitkisinin çiçeğinden/tohum taslağından elde edilen bir tohumdur” diyor. “Dolayısıyla teknik açıdan bir meyvedir.”
Daha doğrusu mısır, tohum zarfının tohum zarıyla sıkıca kaynaştığı (şeftalide olduğu gibi etli kısım) bir meyve tipi olan buğdaysı meyvedir. Bu durum ise mısırların, önemli miktarda etli tabaka içermedikleri ve güzel biçimde kurudukları anlamına geliyor. Buğdaysı meyveleri ortak isimleriyle daha iyi bilirsiniz: Tahıllardan bahsediyoruz.
Bu yüzden tahıllar da bir çeşit meyvedir. O halde mısır, tıpkı buğday, darı ve yulaf gibi hem bir tahıl hem de meyvedir.
Bu sonuç, bizi tekrar o sorunun son kısmına getiriyor: Mısır bir sebze midir? Bitki bilim ve bilim yönünden konuşacak olursak, cevap hayır. Fakat olay şu: Yaygın kullanılan “sebze” tabiri aslında anlamsız çünkü tamamen keyfi.
Bir sebzeyi gözünüzün önüne getirdiğiniz zaman ne düşünüyorsunuz? Muhtemelen düşündüklerinizin bir kısmı doğrudur; marulları, havuçları ve patatesleri düşünüyorsunuzdur. Fakat birçoğu da muhtemelen yanlıştır. Sebzeleri genelde tatlı veya çok sulu olmayan ürünler şeklinde görüyoruz. Çoğumuz için bir meyve, doğrudan yiyebileceğiniz bir şey. Bir şeftali ya da elmayı koparıp yiyebilirsiniz. Muhtemelen bir domatese doğrudan dişlerinizi geçirmezsiniz (Fakat neden olmasın? Onları dilimler halinde çiğ çiğ yiyoruz!). Benzer şekilde de mısırı hart diye ısırmadan önce en azından pişirmeniz gerekir. Muhtemelen tercihinize göre biraz tuz ve tereyağı eklersiniz.
Ancak teknik düşünmek istiyorsanız, maalesef bu çok iyi bir kural değil. Muhtemelen bir balkabağını fırında pişirir veya bezelyeyi haşlarsınız fakat aslında her ikisi de meyvedir. Buna karşılık, dolmalık biberleri tıpkı meyve gibi çiğ yeriz ki gerçekten de öyledirler. Fakat insanların birçoğu onları sebze sınıfına koyar.
Çok felsefi olmasa da, makul bir şekilde çoğu kişinin kullandığı sınıflandırmayla devam etmemiz gerektiği ileri sürülebilir. İnsanlar kabakları sebze olarak düşünüyorsa, belki de sebzedirler. Aynısı mısır için de uygulanabilir. Pritts, mısırı diğer sebzeler gibi yediğimizi kabul ediyor ancak mısırın halen teknik olarak bir sebze olmadığını belirtiyor. Üstelik ABD Tarım Bakanlığı da dahil olmak üzere pek çokları mısırın bir sebze olduğunu düşünüyor. “Sebze” keyfi ve çeşitli şeyleri kapsayacak şekilde tasarlanmış bir sınıf olduğundan, belki mısır da bir sebzedir. Uyacağınız tanımları seçmeyi size bırakıyoruz; hepsi için uygun bir argüman var.
Yazar: Sara Chodosh/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
