NASA, Türkiye’deki Salda Gölü’nü Mars’taki Jezero Krateri’ne benzetiyor. Jezero Krateri ise dün fırlatılan Perseverance keşif aracının 7 ay sonra iniş yapması beklenen bölge. Uzay ajansı, Twitter’da şöyle yazıyor: “Dünya kadar uzak olsa da, Türkiye’deki Salda Gölü Mars’taki Jezero Krateri’ne jeolojik benzerlikler taşıyor. Hatta araştırmacılar, Mars’a hazırlık yaparken Salda Gölü’nde saha çalışması yapmışlardı.”
Though located a world away, Lake Salda, #Turkey, has geological similarities to Jezero Crater on #Mars. In fact, researchers even did field work at Lake Salda to prepare for #CountdownToMars and @NASAPersevere. https://t.co/jrKoWrbVwe pic.twitter.com/xB2GGgYfbr
— NASA Earth (@NASAEarth) July 30, 2020
NASA, iklim ve çevre konusunda halka yönelik uydu görüntüleri ile bilimsel bilgiler paylaştığı Dünya Gözlemevi sitesinde de konu hakkında bir yazı hazırlamış:
Mars’ta yer alan Jezero Krateri’ne gidemeyebilirsiniz fakat ona benzeyen muhteşem bir şeyi ziyaret edebilirsiniz: Türkiye’deki Salda Gölü’nü. Salda Gölü, her ne kadar dünya kadar uzakta olsa da; Mars’taki o kuru göl yatağıyla benzer mineroloji ve jeoloji özellikleri sergiliyor.
Araştırmacılar Salda Gölü’nden elde ettikleri bilgileri kullanarak, Perseverance keşif aracının antik yaşam izlerini aramak üzere 7 ay sonra Jezero Krateri’ne ineceği Mars 2020 görevinin ilerleyişine yardımcı oluyorlar. Purdue Üniversitesi’nde gezegen bilimci ve Perseverance bilim takımının üyesi olan Briony Horgan şöyle söylüyor: “Salda Gölü’nü ziyaret etmenin en muhteşem yanlarından biri, bu gölün gerçekten de antik Jezero Gölü’nün kıyısında durmanın neye benzeyeceğine dair fikir vermesi.”
Jezero, Mars’ta yer alan büyük bir çarpışma havzasının kuzeybatı kenarında yer alan, 45 kilometre genişliğinde antik bir çarpışma krateri. Aslında, bir çarpışma kraterinin içerisinde bulunan başka bir çarpışma krateri. Delta tortularının gösterdiği üzere, içerisinde bir zamanlar göl olduğu için önemli bir krater. Bilim insanları, daha önce krater genelinde karbonat mineralleri keşfetmişler. NASA’nın Mars Yörünge Kâşifi’nin (MRO) elde ettiği verileri kullanan Horgan ve takımı, geçenlerde bu karbonat minerallerinden bazılarının gölün içerisinde oluşmuş olabileceğine dair bulgular keşfetmişler.
Horgan ile çalışan ve Purdue Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrencisi olan Brad Garcinski şöyle söylüyor: “Karbonatlar önemli çünkü bunlar, o ortam içerisinde mevcut olan her şeyi çok güzel şekilde hapsediyorlar. Yani geçmişteki mikrobiyal yaşamın bulgularını sağlayabilecek mikroplar, organik maddeler ve belirli desenler gibi şeyleri… Fakat Jezero’ya gitmeden önce, yaşam işaretleri arayışımıza odaklanmak amacıyla bu karbonatların Dünya üzerinde nasıl oluştuğunu anlamak gerçekten önem taşıyor.”
Tesadüfe bakın ki Salda Gölü, içerdiği karbonatlar ve tortusal nitelikler (deltalar) Jezero Krateri’nde bulunanlara benzeyen Dünya üzerindeki tek göl. Yukarıdaki ilk görüntü, MRO’nun Bağlam Kamerası‘nın gözlemlediği Jezero Krateri’ni gösteriyor. Tayfsal veriler, kraterin batı kenarındaki karbonat imzalarını gösteriyor. Bilim insanları, bunların antik bir gölün kıyı hattı ve sahilleri olduğuna inanıyor. Bu karbonatlar, Perseverance’in indirilmesinin planlandığı deltada da mevcut.
İkinci görüntü, Landsat 8 kara uydusundaki İşlevsel Kara Görüntüleyici (OLI) aletinin 8 Haziran 2020’de gözlemlediği Salda Gölü’nü gösteriyor. Göl, çevredeki ana kayaçtan aşınan ve suyla gelen kaya tortularıyla dolu alüvyon yelpazeleri içeriyor (Jezero’daki delta gibi). Bu maddelerin Salda Gölü’nde nasıl biriktiğini inceleyen araştırma takımı, Jezero Gölü’ndeki çökelme süreçleri hakkında daha fazla şey öğrenebilir.
Salda Gölü’nün etrafındaki beyaz sahil hattı, hidromagnezitin egemen olduğu kumlardan ve çakıllardan meydana geliyor; ki bunlar da Jezero’da tespit edilen karbonat minerallerine benziyor. Horgan’ın açıkladığına göre Salda Gölü boyunca görülen hidromagnezit tortuların, ‘mikrobiyalit’ şeklinde adlandırılan (mikropların yardımıyla oluşan kayalar) büyük tümseklerden aşınmış olduğu düşünülüyor. Bunlar, Salda Gölü’nde kıyı hattının yakınındaki su yüzeyinin hemen altında yaşayamış mikrobiyal tabakalar sayesinde oluşmuş. Bu mikrobiyalitler büyüdükçe, yapılarına karbonat maddeleri de katmış ve büyük teras adaları oluşturmuşlar.
2019 yılının Ağustos ayında Garczinski, Salda Gölü üzerinde açığa çıkan bir mikrobiyalit adasının fotoğrafını çekmiş. İstanbul Teknik Üniversitesi’ndeki meslektaşlarıyla işbirliği yapan Purdue araştırma takımı, yaklaşık bir hafta boyunca gölün çevresini ve etrafındaki alanı incelemiş. Garczinski, bu adaların zamanla aşınıp nihayetinde de taşınarak; kıyı hattı boyunca sahil tortuları biçiminde çökelmelerinin beklendiğini söylüyor.
“Bu yapılar, işin içinde mikrobiyal faaliyetin de olduğunu gösteriyor” diyor Horgan. “En iyi ihtimal, Salda Gölü’nde gördüğümüz mikrobiyalitler gibi bir şeyin Jezero Krateri’ndeki kayalarda da muhafaza edildiğini keşfetmemiz.”
Horgan, Mastcam-Z görüntüleme aleti üzerinde çalışan araştırmacılardan biri. Bu alet, bilimsel açıdan Perseverance keşif robotunun ana gözleri niteliğinde. Alet yardımıyla Jezero’nun mozaikleri oluşturulacak, basit mineral tanımlama işlemleri yapılacak ve arazinin haritası çıkarılacak.
“Salda Gölü’nde yaptığımız çalışmaların birçoğu, Mars ziyaretimizde hangi tortuların en ümit verici olduğunu belirlemeye şimdiden yardımcı oluyor” diyor Horgan. “Salda Gölü’nde yürüttüğümüz çalışmanın aynısını Jezero’da yapmak için sabırsızlanıyoruz.”
Yazar: Kasha Patel/NASA Dünya Gözlemevi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
