Ulusal Bilim Vakfı, Denizin altında global bir gözlemevi kurdu.
Biz yaz boyunca bronzlaşırken (elbette PopSci tarzıyla; yani lazerlerle), National Science Foundation’ın (NSF) araştırma gemisi R/V Squliaq 39 günlük bir yolculuğa çıktı. Vision 16, kesinlikle sıradan bir yolculuk değildi.
NSF’nin devasa bir data koleksiyonunu bir araya getirme kampanyasında en yeni adım olan Okyanus Gözlemevi Girişimi (Ocean Observatory Initiative – OOI), gözlemevleri arasında okyanus ve iklim verilerini aktarıyor. R/V Squliaq mürettebatı ise, keyif çatmak yerine yolculuk boyunca verileri aktaran kabloları inceledi.
Harvard biyologu Peter Girguis PopSci ekibine “deniz zeminine sıra sıra sensörler dizip ne yaptıklarını görelim” kadar basit bir fikrin, NSF’yi multi milyon dolarlık otonom bir laboratuvar ekipmanı ağı kurmaya ve su altı araçları edinmeye ikna etmeye yettiğini söylüyor. Ne yazık ki bu fikir, projenin arkasındaki tek neden değil.
386 milyon dolar ve neredeyse on yıllık bir geliştirme sürecinin ardından kurulan OOI, Greg Ulses’e göre “dünyanın en büyük sabit oşinografik gözlemevi”.
Daha açık anlatmak gerekirse: boyut, ölçek ve terabayt açısından, bu “kur-ve-unut” tarzı sabitlenmiş laboratuvar ekipman ağı, okyanus verisi toplayan diğer tüm sistemleri gölgede bırakıyor. 83 platforma yüklenmiş 830 parçalık bir ekipman ağından oluşan OOI, okyanusu, pH seviyesinden sıcaklığa kadar gerçek zamanlı şekilde verileştiriyor. Verilerin bulunduğu veritabanı, her yerden, herkesin erişimine açık.
Çıkışından sonraki iki aydan az bir sürede, Vision 16 mürettebatı sistemde bazı yenilikler yaptılar. Bu yenilikler, akıllı telefonlarımıza düzenli olarak gelen güncellemeler gibi de düşünülebilir. Sistemi oluşturan ekipman ve kabloların tümü modüler ve belirli aralıklarla daha yenileriyle değiştirilmeye elverişli. Aslında önümüzdeki 25 yıl boyunca planlanan geliştirmeleri yapmak için gereken mürettebatı düşünmezsek, işlem telefon güncelleştirmeyle birebir aynı.
OOI, her şeye karşın tüm gücüyle ayakta ve Girguis’in oşinografinin en büyük mücadelesi olarak nitelendirdiği soruna meydan okuyor: “görünürlük”. Yolculuğa verilen isim tam da adı üstünde: görüş anlamına gelen “vision”.
Drone ve hiperspektral uydular kara olaylarını kolaylıkla gözlemleyebilirken, çok hafif bir ışın demeti bile 50 metreden sonra elektromanyetik olarak ışık geçirmez olan okyanusta saçılmaya başlıyor. Bu durum bilim insanlarının gözlem yapmasını engelliyor. Aynı şekilde, şu an sahip olduğumuz büyük miktarda denizsel data, geniş bir alana yayılmış ve düzensiz durumda. Deniz bilimciler hem mecazen, hem de gerçek anlamda görünürlük sıkıntısı çekiyorlar. Girguis, OOI ve diğer tüm okyanus haritalama programlarının okyanus araştırmacıları için çok büyük bir şey olduğunu söylüyor. Artık normalden çok daha fazla veri üretilebilir, ve bu veriler “öyle bir birleştirilebilir ki, yeni jenerasyonun hesaplama becerisine sahip bilim insanları bunu kolaylıkla inceleyebilir.”
“Diğer tüm programlar” kısmı ise işlerin kızıştığı nokta.
Birkaç yıldır uluslararası komünite, AB ve ABD’nin öncülük ettiği COOP+ adında ortaklaşa bir proje üzerinde çalışıyorlar. NSF’nin önderlik ettiği Amerika ayağında en büyük öncelik sıra sıra sensörlerden oluşan Global Earth Observation System of Systems (GEOSS), yani bilim insanlarına Büyük Dünya Verisi taşıyan devasa bir açık erişim ağı. Diğer uluslararası programların ve hepsinden beslenen devasa DataONE veritabanın yanında OOI, büyüklüğüne rağmen NSF’nin birleştirmeyi amaçladığı kaynaklardan yalnızca biri.
İşin iç yüzüne en iyi ışık, 2018’den sonra OOI’nin kuzeni olarak işlev görecek NEON’dan geliyor. NOAA veri merkezi ve üniversitelerle yapılan sayısız işbirliğinin yardımıyla NEON, 81 saha boyunca eş zamanlı olarak hava, deniz ve yer verisi toplayacak. Ancak programı geliştirme süreci hiç de kolay geçmedi. İdarede değişimler olmadan önce proje ertelemeler ve 486 milyon dolarlık bütçeyle alakalı çok sayıda aksilikle yüzleşti. Bu durum, bütçeden başka bir şeye önem vermeyen Cumhuriyetçi komite üyeleri, ve okyanus camiasında büyük tepkiye yol açtı.
Ancak her şeye rağmen çevrimiçi olduktan sonra NEON, ABD ve AB’den gelen verilerle beslenen büyük veri havuzu DataONE’ın 31 veri sağlayıcısından biri olacak. DataONE, AB ve ABD’den gelen bilgilerle beslenen, dünyamızı 1 ve 0’lara çeviren ulusal ağa gömülü büyük bir veri havuzu.
Artık bir sonraki gemi yolculuğunuzda, PopSci’nin yeni sayısıyla birlikte keyif yapıp iklim değişikliği araştırmalarında verilen savaş veya okyanus yabani hayatıyla ilgili bilgilenirken şunu hatırlayın: bu savaşı kendi gemi yolculuklarında dijital bir Sauron Gözü inşa eden bir avuç mühendis yürütüyor.
Ceren Güzelgün
