Batı ABD’deki bütün orman yangınlarının yarısından fazlasının kaynağı bilinmiyor. Yapay zeka bunu değiştirebilir.
Bu makale aslen Grist‘te yayımlandı.
Birleşik Devletler tarihindeki en kötü orman yangını felaketlerine biri haline gelen şeyin pek çok sebebi vardı. Alevler Ocak ayında Los Angeles genelinde hiddetlenmeden önce, sekiz ay boyunca neredeyse hiç yağmur yağmamış ve çalıyla kaplı manzara kupkuru kalmıştı. Santa Ana rüzgarları dağlardan eserken, rüzgar sağanakları ufak yangınları birer felakete dönüştürmüş ve közleri kilometrelerce uzağa uçurmuştu. 12.000 kadar fazla yapı kül olmuş, yüz binlerce insan evini terk etmiş ve en az iki düzine insan hayatını kaybetmişti.
Rüzgarlar bir hafta sonra yeniden hız kazanırken, yangınlarla ilgili önemli sorular halen cevap bulmuş değil: Bu alevlerin kıvılcımını ne ateşlemişti? Ayrıca önlenebilirler miydi? Bazıları Pasadena’daki Eaton Yangını’nın rüzgar ile devrilen elektrik hatlarından kaynaklandığını ya da Palisades Yangını’na bir hafta önce çıkan daha ufak bir yangının közlerinin sebep olduğunu düşünüyor. Fakat muhtemel zanlıların listesi uzun; kuru otların üzerinde boşta çalışan bir araba motoru bile tutuşmaya sebep olabilir.
Palisades Yangını’nın sebebini araştıran ana daire olan ABD Alkol, Tütün, Ateşli Silahlar ve Patlayıcılar Bürosu’nun sözcüsü Ginger Colbrun, “Şu an herhangi bir kanıya varmak spekülasyon olur” diyor Los Angeles Times‘a. Sebebini çözmek muhtemelen aylar sürecek. Dairenin 2023 yılının Ağustos ayında çıkan, Maui’yi mahveden ve yine süratli rüzgarların kırbaçladığı yangının arızalanan elektrik hatlarından başladığını belirlemesi bir yıldan uzun zaman almıştı.
[İlgili: Orman yangınları 2100 yılında yüzde 50 artacak]
Yeterli zaman verilse bile Los Angeles yangınlarının sebebi bulunamayabilir. Yakın zaman önce yürütülen bir çalışmaya göre yetkililer, Batı ABD’deki tüm orman yangınlarının yarısından fazlasında tutuşma kaynağını hiç bulamıyor. Söz konusu bilgi boşluğu, iklim değişimi bu ölümcül olayların sıklığını artırdıkça önleme çalışmalarına sekte vurabilir. Yetkililer bir yangının olası sebeplerini tahmin edebilirse, daha dirençli bölgeler inşa edilmesine ve halkın sonraki ölümcül olaydan nasıl kaçınılacağı konusunda eğitilmesine yardımcı olabilir.
Southern California Üniversitesinde doğal afetler üzerine çalışan bir profesör olan Costas Sinolakis, “Yangın araştırması inanılmaz ölçüde zordur” diyor. “Samanlıkta iğne aramaktan daha zordur.” Sinolakis, Los Angeles’takiler gibi özellikle yüksek sıcaklıklı yangınların delilleri sık sık yok ettiğini söylüyor. “Yangın kayıplarını azaltmak bu yüzden bu kadar zor. Onları neyin tetiklediğini bilmiyorsunuz.”
ABD Orman Hizmetleri Dairesi, bilgisayar bilimcilerle bir araya gelerek yapay zekanın eski vakaları çözmeye yardımcı olup olmadığına bakacak. Boise Eyalet Üniversitesinde çalışan veri bilimcilerin öncülüğünde yürütülen ve Ocak ayında Earth’s Future bülteninde yayımlanan bir çalışmada, ülkenin batı eyaletlerinde 1992’den 2020’ye kadar çıkan ve sebebi belirlenemeyen 150.000’den fazla yangının etrafındaki koşullar analiz edilmiş ve orman yangınlarının yüzde 80’inin muhtemelen insanlardan kaynaklandığı (kazara veya bilerek), şimşeklerin ise sadece yüzde 20’sinden sorumlu olduğu bulunmuş. Kaliforniya İtfaiye Dairesi’ne göre Kaliforniya eyaletindeki orman yangınlarının yüzde 95’ine insan sebep olmuş.
[İlgili: Bu kuşlar ormanları bilerek yakıyor]
ABD Orman Hizmetleri Dairesi’nde çalışan, araştırmaya katkıda bulunan ve ülke çapındaki orman yangını raporlarının geçmişe dönük veri tabanını tutan araştırma ekoloğu Karen Short, yangınların neden başladığını anlamanın onları önlemede ve halkı eğitmede zaruri olduğunu söylüyor. Stratejik önleme işe yarıyor gibi görünüyor: ABD Ulusal Yangın Koruma Birliği’ne göre ABD’deki ev yangınları, 1980’lerden beri neredeyse yarı yarıya azaldı.
Short, 2024’te orman yangını arşivini genişleterek hava durumu, rakım, nüfus yoğunluğu ve yangının zamanlaması gibi soruşturma yürütenler için faydalı olan daha fazla bilgiyi dahil etmiş. “Zamana göre iz sürmek için verilerde bu şeylerin yakalanması gerekiyor” diyor. “Hâlâ 1900’lerdeki şeylerin izini sürüyoruz.”
[İlgili: Orman yangınlarından çıkan dumanların büyüklüğü artıyor]
Short’a göre Birleşik Devletler’in batısındaki orman yangınları, insan faaliyetleriyle yön değiştirdi. Elektrik hatları, havai fişekler ve ateşli silahlardan çıkan yangınlar, geçtiğimiz onlarca yıl içerisinde yaygınlaştı. Demiryolu ve kereste atölyesi kaynaklı yangınlar ise bir zamanlar daha yaygındı.
Çalışmada, taşıt ve aletlerin muhtemelen birinci zanlı olduğu ve 1992’den bu yana bilinen bir sebebi olmayan orman yangınlarının yüzde 21’ine sebep olabileceği bulunmuş. Geçtiğimiz sonbaharda Kaliforniya’da çıkan Havaalanı Yangını tam da böyle bir olaydı ve 9.000 hektardan fazla alanı yakmıştı. Bunun yanında kundaklama ve kazara tutuşturma (sigara, tabanca veya kamp ateşi kaynaklı) sonucu çıkan ve bir diğer yüzde 18’lik kısmı oluşturan yangınların sayısı artıyor. 2017’de Arizona’da yaşayan bir çiftin bebeklerinin cinsiyet açıklama partisi için mavi duman püskürten bir havai fişek tercih etmesi, Kereste Atölyesi Yangını‘nın kıvılcımını ateşlemiş ve 19.000 hektara yakın alan kül olmuştu.
[İlgili: Sıklığı giderek artan orman yanınları, insan kaynaklı iklim değişimiyle bağlantılı]
Fakat bu sonuçlar kati değil. Bahsettiğimiz çalışmada kullanılanlar gibi makine öğrenim modelleri, belli bir tutuşmanın gerçekleştiğini kanıtlamaktan ziyade belirli bir yangının olası sebebini tahmin etmesi için eğitiliyor. Çalışmadaki model bilinen kaynaklı yangınlar üzerinde test edilirken yangın kaynağı olarak yıldırım ya da insan faaliyeti arasında yüzde 90 isabetle seçim yapsa da; 11 muhtemel insan davranışından hangisinin kesin sebep olduğuna karar verirken daha çok zorlanmış ve sadece yarı oranda doğru tahmin yürütmüş.
Boise Eyalet Üniversitesinde veri bilimi alanında faaliyet yürüten ve söz konusu çalışmaya öncülük eden doktora sonrası araştırma görevlisi Yavar Pormuhammed, bir yangının olası sebeplerinin bilinmesinin, yetkililerin alev başlamadan önce yüksek tehlike altındaki alanlarda yaşayan insanları uyarmasına yardımcı olabileceğini söylüyor. “En çok neye dikkat etmenin önem taşıdığına dair bir ipucu verebilir” diyor. “Gelecekte yapay zeka, gerçek dünyadaki eylemler için güvenilir bir araç haline gelebilir.”
[İlgili: ABD’deki orman yangınları 2000’den beri 4 kat büyüdü, 3 kat sıklaştı]
Sinolakis, tehlikelerin nasıl değiştiğini anlamak bakımından Pormuhammed ve Short’un araştırmasının önemli olduğunu söylüyor. Elektrik hatlarının, rüzgarların örselemeyeceği yer altına gömülmesi gibi önleyici eylemleri savunuyor.
2018 yılında yürütülen bir çalışmada, aynı yıl Kaliforniya’nın Paradise ilçesinde meydana gelen Kamp Yangını gibi devrilen elektrik hatlarıyla başlayan yangınların arttığı bulunmuş. Makalenin yazarları elektrik hatlarının pek çok yangından sorumlu olmadığını belirtse de; elektrik hatları daha büyük çaplı yanan arazilerle ilişkilendiriliyor.
“İnsanların iklim değişikliğine karşı daha dirençli olmasını sağlamamız gerekiyor” diyor Sinolakis. “Los Angeles’taki o uç noktalı koşullarda gördüğümüz üzere yangın söndürmeyle olacak iş değil bu.”
Yazar: Sachi Kitajima Mulkey/Grist. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
