Sibirya’dan Afrika’ya kadar her yerde çıkabilen orman yangınları, dünya genelinde yıllık bir olay haline geldi. Fakat son yıllarda yangın mevsiminin hem yoğunluğu hem de uzunluğu artış gösterdi. Sürekli ısınan gezegenimizdeki kurak koşullar ve yüksek sıcaklıklar, bu duruma yön veren etmenlerden bazıları.
Şimdiyse insanlar, orman yangınlarının etkilerini kilometrelerce öteden hissediyor: Örneğin ABD’de bazı insanlar, kıtanın diğer tarafında çıkan yangınların yaşadıkları bölgenin havasını etkilendiğini ilk defa görüyorlar. Puslu hava koşullarına ve hava kalitesine yönelik uyarılar yapılıyor. Bu yüzden, orman yangını kaynaklı pus konusunda ne zaman endişelenmeniz gerektiğini ve kendiniz ile sevdiklerinizi korumak için ne yapabileceğinizi anlamak büyük önem taşıyor.
Hava kalitesi nasıl kontrol edilir?
Gökyüzü, yaşadığımız yere bağlı olarak son günlerde turuncu bir tona bürünmüş olabilir. Bu durum, orman yangını dumanının çok fazla yayılmasından kaynaklanıyor: Atmosferin üst kısmındaki rüzgarlar, yangınlardan çıkan ufak parçacıkları çok uzaklara sürüklüyor.
ABD Los Angeles’da yer alan Cedars-Sinai Tıp Merkezi’nin Akciğer Enstitüsü’nde tıbbi direktör olan Dr. Zab Mosenifar, “Havadaki ufak parçacıklar binlerce kilometre gidebilir” diyor. “En yüksek tehlike, (rüzgarlara bağlı olarak) bir yangının 40 km’lik çapı içerisinde yer alıyor. Fakat yanan parçacıklar başka yerlere gidiyor ve yangın bittikten sonra iki haftaya kadar havada gezebiliyor.”
Yanan organik maddelerden oluşan bu ultra ince parçacıklar, çıplak gözle görülmeyecek kadar küçük. Ancak yine de puslu hava koşullarına sebep olabiliyor ve yangından uzak yerlerde hava kalitesini düşürebiliyorlar. Bölgenizdeki hava kalitesini kontrol etmek için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın SİM (Sürekli İzleme Merkezi) sitesine gidin. Veri odaklı bu sitede, ülke çapında yerleştirilen algılayıcılar kullanılarak bölgenizdeki havanın ne kadar temiz olduğuna ilişkin bilgi sunuluyor.
Genel smog (dumanlı sis) tavsiyesi
Bölgenizdeki hava kalitesi seviyesinin (HKS) sağlıksız nitelikteki turuncu, kırmızı, mor ve bordo tehlike seviyelerine ulaştığını görmeye alışık değilseniz, bu koşullar endişe verici gibi gelebilir. HKS değeri yükseldikçe; çocuklar, yaşlılar ve astım ile diğer solunum rahatsızlıklarına sahip kişiler gibi hassas grupların üyeleri evden dışarı çıkmasa daha iyi olur. Fakat düşük tehlike altındaki çoğu kişi için dış mekandaki havayı solumak, aşırıya kaçılmadığı müddetçe güvenli olacaktır.
ABD’nin Minnesota eyaletine bağlı Rochester şehrindeki Mayo Clinic kuruluşunda göğüs hastalıkları ve önleyici tıp uzmanı olan Dr. Clayton Cowl, “İnsanların büyük çoğunluğu için yaşamı tehdit etmekten ziyade sinir bozucu bir durum” diyor. “Ortalama bir insan için dışarıda yürümek ve normalde yaptığı şeyleri yapmak muhtemelen pek sorun olmaz.”
Yani yüksek tehlike grubunun üyesi değilseniz, en küçük smog işaretinde bakkala veya markete gitmeyi, köpeğinizi yürüyüşe çıkarmayı ve diğer gündelik faaliyetlerinizi ertelemenize gerek yok. İnsan vücudu, akciğerlerimizi her gün toz ve çer çöpten koruyan doğal bir süzme sistemine sahip.
“Hepimizde bir miktar burun kılı var. Üst hava yolumuzda ise, tozların yapışkan kağıda yapışan bir sinek gibi yapıştığı mukus bulunuyor” diyor Cowl. “Fakat çok küçük parçacıklar bu normal mekanizmaları aşabiliyor ve onları soluduğunuz zaman, genelde akciğerlerin daha derinlerine gidiyorlar.”
Bu yüzden en önemlisi, dış mekanda ağır faaliyetler yapmaktan kaçınmak ve parçacıklara daha düşük seviyede maruz kalmak üzere ortak akla dayanan birkaç ipucunu kullanmak. Bunlar, özellikle de hassas gruplarda yer alanlar için önem taşıyor.
Hava kalitesi kötüleştiğinde ne yapılmalı
- Her zaman yaptığınız ev işleri ile faaliyetlerinizi yapın.
- Ev ve araba pencerenizin kapalı olduğundan emin olun ve elinizde varsa havayı içeride dolaştıran bir sistem kullanın. Böylelikle havadan gelen parçacıklar, nefes aldığınız alandan uzak durur.
- Evcil hayvanlarınızı mümkün olduğunda iç mekanda tutun. “Hayvanlar ve özellikle de köpekler, dumanlı havaya insanlardan çok daha güçlü tepki gösterebilir” diyor Mosenifar.
- Solunum cihazınız da dahil olmak üzere, doktorunuz tarafından önerildiği şekliyle ilaçlarınızı kullanmaya devam edin.
- Yerel uyarılara ve ülke çapındaki istatistiklere dikkat göstererek yerel hava kalitesini takip edin.
Hava kalitesi kötü olduğunda neler yapılmamalı?
- Mum yakarak, odun ateşinde yemek pişirerek veya evinizin içinde ya da dışında ot yakarak katkıda bulunmayın. Cowl’in deyişiyle, “Her küçük şey önemlidir.”
- Bölgenizdeki hava kalitesi “orta” veya daha kötüyse, bisiklet kullanmaktan ya da dış mekanda yorucu egzersiz yapmaktan kaçının.
- Havadaki ultra ince parçacıkları süzmek için yüz maskelerine bel bağlamayın. Çoğu kağıt ve kumaş maske; yüze iyi oturanlar bile sizi orman yangını dumanından korumak için tasarlanmamıştır.
- Hemen pahalı bir hava temizleme sistemine fazla para ödemeyin. Dumanlı koşullar kısa bir süre sonra rüzgar ve yağmur ile düzelecektir.
- Orman yangınlarının önde gelen sebeplerini (insanların faaliyetleri ve ısınan iklim) görmezden gelmeyin.
- Yangın güvenliği egzersizi yaparak ve iklim kriziyle mücadele etmeye çalışarak, söz konusu gidişatlar ile sürdürülen mücadeleye nasıl yardım edebileceğinizi araştırın.
Yazar: Natalie Wallington/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
