Orta Doğu’daki Proje Sınırları Bilimle Aşmayı Umuyor

Orta Doğulu bilim insanlarından oluşan bir ekip bilimsel bir cihaz için kullanıcılar ararken kimi zaman birbirleriyle anlaşmazlığa düşen ülkelerden gelen bilim insanlarını da kaynaştırmayı umuyor.

Orta Doğu’da Deneysel Bilim için Senkrotron Işığı ve Uygulamaları -İngilizce kısaltmasıyla SESAME- birliği, basın açıklamasına göre bugün proje teklifleri için ilk çağrısını yaptı. Ürdün’deki deney en büyük ya da en yüksek enerjili elektron hızlandırması değil, fakat araştırmacılar bunun Orta Doğu’da bilimsel iş birliği için atılmış büyük bir adım olduğunu düşünüyorlar.

Elektron hızlandırıcısı, bir diğer adıyla senkrotron, aşağı yukarı devasa bir mikroskop gibidir. SESAME’nin hızlı elektronların adeta minik yarış arabaları gibi çevresinde döndüğü 133 metrelik bir mıknatıs halkası var. Elektronlar yön değiştirdiğinde foton denen yüksek enerjili ışık parçacığı paketleri, yani senkrotron, radyasyon yayar. Bu ışık parçacıkları alt ucuna deney yapan takımların ışığı en iyi biçimde kullanmak için kendi donanımlarını kurdukları ışın hattından (uzun tüpler) aşağıya doğru yönlendirilirler. Elektron hızlandırıcıları ışın hatlarının sayısı kadar deneyi aynı anda yapabilirler; SESAME ilk aşamada yedi ışın hattını hayata geçirecek.

İnsanlar bu ışık paketlerini en çok minik şeylerin kıyısını köşesini yüksek çözünürlükte resimlemek için kullanıyor; bu da senkrotronun biyolojide molekülleri, arkeolojide sanat eserlerini, hatta besinlerde yediğiniz yağları yansıtmak gibi kullanım alanları olabileceği anlamına geliyor.

SESAME araştırmacısı Gihan Kamel Popular Science’a SESAME için “Orta Doğu’daki tek elektron hızlandırıcısı bu.” dedi. “Bundan dolayı mutluyuz ve yüksek kalitede bilim üreteceğini umuyoruz. Buna ihtiyacımız var.”

Amerika’da New York Long Island’da Brookhaven Ulusal Laboratuvarı’ndaki Ulusal Elektron Hızlandırıcı Işık Kaynağı II ve Argonne Illinois’da Argonne Ulusal Laboratuvarı’ndaki Gelişmiş Foton Kaynağı gibi elektron hızlandırıcıları da var. SESAME boyut olarak daha küçük ancak yarışan elektronların enerjisi Brookhaven’dakilerden çok da az değil.

Ulusal Standart ve Teknoloji Enstitüsü’nden Bruce Ravel Popular Science’a “Daha küçük bir tesis ve öyle olmaya da devam edecek ama bu orada mükemmel bilimin yapılamayacağı anlamına gelmez. SESAME gibi bir yere sahip olmak bünyesinde büyük bir bilimsel topluluğu barındırmayan bir bölge için bilimsel camiayı geliştirmenin bir yolu olacaktır.” dedi.

Bir senkrotron bilim insanlarının fikirleri ve hayal ettikleri şeyler kadar iyi olabilir. Eğer Orta Doğu’da bulunacak olursanız ve bir elektron hızlandırıcısından yararlanabilecek bir deneyiniz varsa, siz de Ağustos ayında başlayacak olan SESAME’nin internet sitesine proje teklifinizi sunabilirsiniz.

Bu 300 kişilik iş birliği Bahreyn, Kıbrıs, Mısır, İran, İsrail, Ürdün, Pakistan, Filistin ve Türkiye’den bilim insanlarını içeriyor. Bazı durumlarda anlaşmazlığa düşen milletleri bir araya getirmek grubun önemli bir amacı. Kamel “SESAME barış için bilime bir örnek oluşturmaktadır. Biz sorunlarımızı ve anlaşmazlıklarımızı bir kenara koymaya çalışıyoruz çünkü biz bilim insanlarıyız, politikacı değil. Bilim orada hepimiz için ortak dildir.” dedi.  

Demet Satılmış Maltezos