Paranormal olgulara yönelik inanç ve bilişsel beceri arasındaki bağlantıların araştırıldığı 71 çalışmanın incelenmesi sonucunda elde edilen bulguların çoğu, bu gibi inanışların bilişsel farklılıklar veya noksanlıklarla ilişkili olduğu hipoteziyle uyum sergiliyor. İngiltere’deki Hertfordshire Üniversitesinde çalışan Charlotte E. Dean ve meslektaşları, bu değerlendirmelerini geçtiğimiz hafta PLOS ONE bülteninde sundu.
Araştırmacılar bilişsel fonksiyon* ile psikokinezi, hayalet görme ve altıncı his gibi paranormal olgulara inanç arasındaki olası bağlantıları onlarca yıl boyunca incelemiş. Fakat literatür üzerinde sistematik olmayan bir inceleme çalışmasının yürütülmesinden bu yana yaklaşık 30 yıl geçmiş. Bu konuyla alakalı bulgulara ve yürütülen çalışmaların kalitesine dair güncel fikirler sağlamak isteyen Dean ve meslektaşları, 1980 ve 2020 yılları arasında yayımlanan 70 çalışmayı ve yayımlanmamış bir doktora tezini sistematik biçimde belirleyip değerlendirmiş.
Yürütülen bu 71 çalışmada muhakeme kabiliyeti, düşünme şekli ve hafıza gibi bir dizi bilişsel işlev inceleniyor. Bulgular genel olarak paranormal olgulara dönük inançların, bilişsel kabiliyetteki farklılık ya da noksanlıklarla ilişkili olduğunu söyleyen hipotezle uyum sergiliyor. Örneğin paranormal inançlar ile sezgisel bir düşünme şekli arasında oldukça istikrarlı bir bağlantı bulunmuş.
İncelemede, 71 çalışmanın çoğunda yöntem bilimsel kalitenin iyi olduğu ve bu kalitenin zamanla arttığı bulunmuş; örneğin çoğu çalışmada net hedefler ve uygun çalışma tasarımları var. Fakat geliştirilmesi gereken belirli alanlar olduğu görülmüş; örneğin çoğu çalışmada, çalışmanın metodolojik sınırlamaları tartışılmıyor ve katılımcıların büyük bir kısmını yüksek lisans öğrencileri oluşturuyor. Bu durum, bulguların genel nüfusa uygulanamayabileceği anlamına geliyor.
Yazarlar, bu literatürden paranormal olaylara inanan kişilere dönük belli bir bilişsel işlev profili çıkmadığını belirtiyor. Bilim insanları gelecekte yapılacak çalışmalarda gözlemlenen metodolojik zayıflıkların ele alınmasının yanısıra, paranormal inanışların daha kapsamlı bir biliş farklılığıyla ilişkili olabileceği ihtimalinin de araştırılmasını öneriyor; bu sayede, geçmişteki çalışmalarda neden görünürde farklı olan bilişsel fonksiyon bozukluğu tipleriyle bağlantılar keşfedildiği açıklanabilir.
Yazarlar şöyle ekliyor: “Kırk yılı kapsayan araştırmalar, paranormal inancın bilişsel esneklik derecesi ve akışkan zekayla bağlantılı olduğunu söylüyor; fakat bu ilişkiyi daha iyi anlamamız için gelecekteki çalışmalarda yöntembilimsel iyileştirmelerin yapılması gerekiyor.”
(* Bilişsel fonksiyon: Bilgi edinme, bilgiyi işleme ve akıl yürütmede ihtiyaç duyulan beceriler bütünü.)
Kaynak: PLOS. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
