Kısa zaman öncesine kadar, jiroskopik stabilizatörler 100 ton ağırlığında canavar gibi makinelerdi.
Dalgalı denizlerde bir teknenin sallanması rahatsız oluşundan daha ciddi olabilir, “Deadliest Catch” katılımcısı Johnathan Hillstrand Seattle Times‘a verdiği demeçte “denize düşen adam” haberinin asla duymak istemeyeceğiniz bir şey olduğunu belirtti. Üç tane balıkçının can verdiği bir sezonda bu haberleri sıklıkla aldıklarını belirtti. Yağışlı havada ve dalgaların köpürttüğü suların üzerinde dengede kalmak yaşamla ölüm arasında bir mücadele haline gelebilir.
Bu nedenle şu anda çok sayıda gemide jiroskopik stabilizasyon mekanizmaları kullanılmakta.
Jiroskoplar kendi başlarına yeni bir teknoloji değil. 1850’lerde doktor olamamış hasta bir Fransız Leon Foucault tarafından icat edildi. Foucault miyoptu ve okuldan nefret ederdi. Bir çocukluk arkadaşı onun sağlığının çok hassas olduğunu, yumuşak karakterli ve içine kapanık biri olduğunu yazdı. Onun makinelerle oynamayı sevdiğini fakat annesinin ona tıp okuması konusunda baskı yaptığını belirtti. Tıp alanında insanların beklediğinden daha iyi bir performans sergilemişti, ta ki kanını ilk kez görüp bayılıncaya kadar.
Fakat 1851’de Foucault’ın aklında dünyanın dönüşünü gösterebileceği fikri oluştu. Evinin bodrumunda herhangi bir yöne hareket edebilen bir sarkaç inşa etti, sarkacı sallanır vaziyette bıraktı ve yer altında hareket ettiğinde sarkacın aynı düzlemde hareket ettiğini gözlemledi. Bilim insanları bu keşif neticesinde adeta çarpılmış gibiydiler, o kadar etkilendiler ki deneyi Paris Gözlemevi’nin önünde tekrar etmesini istediler.
Bu Foucault’un dünyanın hareketini göstermek için oluşturduğu icat olan jiroskopa kısa bir adım niteliğindeydi. Jiroskop bir eksen etrafında dönen rotor (çark) denilen bir tekerlektir. Bu çark yatay tutma düzeneğinde kendi ekseni etrafında dönen iki halka arasına yerleştirilmiştir. Bu demek oluyor ki baskı halkalar üzerinde yoğunlaştığında çark bundan etkilenmiyor, bu da onu pusula başlıklarını, yalpalama, yuvarlanma gibi durumlarda ölçebilen faydalı bir alet yapıyor, özellikle de sisli bir sabahta ufku bulmaya çalışan denizciler veya Uluslararası Uzay İstasyonu’na doğru hareket geçen bir uzay aracındakiler için.
Jiroskoplar hala Hubble Uzay Teleskobu, yarış arabaları ve cep telefonları gibi birçok önemli aletin içersinde kullanılıyor. (Pokemon Go’nun arttırılmış gerçekliğinin nasıl çalıştığını hiç düşündünüz mü? iPhone’nunuz Pokemon’un bir görüntüsünü oynatmak için kamerayı ve telefonun jiroskopunu kullanıyor. Böylece sanki gerçek dünyadaymış hissi veriliyor.
Bir teknede, suyun olağan dalgalanması tork adı verilen itiş gücünü oluşturarak dönen jiroskopu harekete geçirir. Bu dengeleyici jiroskoplardan birini yapan aynı zamanda Seakeeper satış ve pazarlama başkan vekili olan Andrew Semprevivo “Tekne sallandıkça jiroskop öne ve arkaya eğilir.” diyor. Dengeleyiciler teknenin kıç tarafını düzeltmek için dönen jiroskopun dikey ekseninden itilerek üretilen enerjiyi kullanıyor. Bu, temelde bir sörfçünün dalga yüzeyiyle eşleşmek için sörf tahtası üzerinde vücudunun pozisyonunu ayarlamasıyla aynı prensiptir.
Aşağıdaki simülasyonda jiroskop olmadan teknenin nasıl sallandığını görüyorsunuz:
Ve burada da dengeleyici jiroskobu olan bir teknenin seyrini görüyorsunuz:
Kısa zaman öncesine kadar en büyük problem, jiroskopların 100 ton ağırlında devasa makineler oluşuydu. Güçleri tekerleğin dönüş hızına veya tekerleğin ağırlığına veya çapının genişliğine bağlıydı. Dolayısıyla üniteler hantaldı ve çok fazla güce ihtiyaç duyuluyordu. Bu da daha geniş teknelerde kullanılmasına engel oluşturuyordu. 1970’lerde daha küçük gemiler için alternatif olabilecek palet sabitleyiciler icat edildi. Bir kanoda gövdeyi dengede tutabilmek çin hızlıca kürek çektiğinizi hayal edin. Fakat paletler etkili olmasının yanı sıra çok fazla güç gerektirir ve doğal olarak sürüklenmeyi arttırırlar. Böylece 2000’li yılların başında, Seakeeper imkansız gibi gözükeni yaratmayı denemeye karar verdi: Küçük gemiler için jiroskopik sabitleyici.
Jiroskopu küçültmek için tüm makineyi sürtünmeyi azaltmak amacıyla bir vakum içersine yerleştirdiler ve klima boyutuna geldi. Sistem, soğutucu yakalar aracılığıyla yatakların üst ve alt tarafına akan kapalı döngü soğutma sistemine dayanıyor, sürtünme nedeniyle kaçınılmaz olarak ortaya çıkan ısı gres yağını eritmeden yataklardan çekiliyor. Vakum içersinde çalıştığı için, 18 metre uzunluğundaki bir tekneyi dengede tutabilmek için ihtiyaç duyulan enerji bir saç kurutma makinasıyla aynıdır. Seakeeper şu anda dünyadaki en küçük sabitleyiciler olan 9 metrelik teknedekiler için bir bölüm yapıyor.
Semprevivo, zorlu bir kültür olan marin sporlarına atıfta bulunarak biraz gerileme kaydettiklerini söylüyor. Böylelikle dünyanın en zorlu sularından biri olan Kuzey Denizi’ndeki rüzgar çiftliklerine servis yapan teknelere ücretsiz takip teklif ettiler. “Onlar istemediklerini söylediler, biz de sadece denemelerini söyledik.” diyor Semprevivo. “Seakeeper makinelerini geri aldığında aslında tayfalar greve gitmişti. Tüm filo için birimler aldılar.” diye ekliyor.
Teknoloji eğlence gemilerinde de popüler hale geldi. Tahmin edebileceğiniz gibi, sallanmada böyle bir azalma yol tutması konusunda da yardımcı oluyor. Yakın zamanda PubMed’de yayımlanan bir çalışmaya bakılırsa kadınların %27’si, erkeklerin %16‘sı deniz tutması sorunu yaşıyor ve bu teknolojinin bu anlamda faydalı olduğu görülüyor. Semprevivo deniz tutmasının teknede yaşamın bir parçası olduğuna vurgu yapıyor ve bunu değiştirmeyi umduklarını söylüyor.
MJM Luxury Yachts isimli lüks yat firması Seakeeper’ın sabitleyicisini yatlarında kullanan ilk firma oldu. MJM Yacht firmasından Christopher Hughes bunu yatlarında standart bir donanım olarak kullanmanın markalarının DNA’sında olduğunu söyledi. Sabitleyici/dengeleyici sallanmayı %90 oranında azaltıyor ve bu bazen ürkütücü bir durgunluk hissi verebiliyor. Christopher yakın zamanlarda firmanın yatlarından birindeydi. Bu tekne dalgalı ve zorlu bir parkurda gerçekleşen bir yelken yarışı sırasında seyirci teknesiydi. Tekne öylesine durağandı ki komitenin teknelerinden biri yanlarına yanaşarak onlara “Karaya oturmuş gibi duruyorsunuz.” dedi. Bu da sabitleyicinin ortaya çıkardığı sonuca örnek olarak verilebilir.
Seakeeper hala sabitleyiciyi her boyutta tekne için kullanıabilir hale getirmek amacıyla küçültmeye çalışıyor. Semprevivo tüm enerjilerini ürünü 7 metrelik teknelere uygun hale getirmek için inceltmeye ve küçültmeye harcadıklarını söylüyor. Şu ana kadar sadece lüks teknelerde kullanılan bu teknolojiyi ticari araçlarda kullanmak için ilerleme kaydetmeye başladılar.
Semprevivo sabitleyicilerin yaygın kullanımına bağlı olarak denizde sürüşün daha güvenli hale geleceğini umduğunu belirtti. Bununla ilgili olarak birkaç yıl önce “Deadliest Catch” videoya kaydedilirken Bering Denizi’ne batan Josh White’a sorabilirsiniz. Karadan 428 km kadar mesafede 5 metrelik bir kabarma teknesini ciddi şekilde salladı. White, bir yengeç yığınının yanında ayakta duruyordu ve aniden kaymaya başladığını hissetti. “Bir şeyleri kavramaya çalıştım fakat başaramadım. Bunu yapabileceğimi düşününceye kadar çoktan gitmiştim.” diyor White. 36 dereceyle suya çakıldı. Eğer mürettebatı onu kurtarmak için hızlı hareket etmemiş olsaydı White birkaç dakika içersinde ölmüş olurdu.
Seakeeper bu tip bir durumu sabitleyicinin önleyebileceğini umut ediyor. Semprevivo, ürünlerinin neler yapabileceğini görmek için bir fırsatları olduğunu söylüyor.
Çeviren: Kaan Hakan Akol
