Evrim bize artık ihtiyacımız olmayan bazı organ ve işlevler bıraktı.
Vücutlarımız birer evrim müzesi gibi. İki ayak üzerinde yürüyoruz çünkü ortak atalarımızdan biri, milyonlarca yıl önce bunu yapmak üzere evrimleşmişti. Ayrıca bir sergi salonu gibi esas amaçlarından daha uzun yaşayan organ ve işlevler barındırıyoruz.
Örneğin apandisi ele alalım. Eskiden bitki yönünden baskın bir beslenme şeklinde önem taşıyan bu organ, beslenme değişiklikleri sebebiyle artık gerekli olmadığını düşünen (fakat yanılan) evrim bilimci Charles Darwin tarafından azledilmişti. Yirmilik dişler eski insanların çiğ kökler ve sert etleri kemirmesine yardımcı olmuştu ancak besinlerimiz artık daha fazla işlendiği için bugün pahalı bir diş komplikasyonundan fazlası değiller. Önceden sıcaklık ve yırtıcılara karşı koruma amacıyla vücut kıllarını kabartmanın kullanışlı bir yolu olan kıl dikelmesi bile artık kısa süreli estetik bir dram anından fazlası olarak görülmüyor.
Peki bu vücut parça ve işlevleri neden hâlâ çoğumuzda var?
Johns Hopkins Üniversitesi Tıp Fakültesinin Fonksiyonel Anatomi ve Evrim Merkezi direktörü Matthew Ravosa, sebebinin bize herhangi bir zarar vermemeleri olabileceğini söylüyor. Bir avantaj sunmayabilseler bile dezavantajın olmayışı, genelde popülasyondaki özellikleri ortadan kaldıran doğal seçilim baskılarını azaltıyor.
Bu özelliklerin bazıları ise çevre, davranış veya seçilim baskılarındaki evrimsel değişimler sebebiyle kalmış ya da amacı değişmiş. “Apandis bunun güzel bir örneği” diyor Ravosa.
[İlgili: Kalıcı Dişlerimizi Yeniden Çıkarabilecek miyiz?]
Önceden işlevini kaybettiği düşünülen apandis, bağışıklık sisteminin patojenlerle savaşmasına yardım ederek bağırsak sağlığında önemli bir rol oynuyor olabilir. Yüksek bir yoğunlukta bağışıklık dokusu içeriyor ve bir hastalık ya da antibiyotik kullanımından sonra bağırsak mikrobiyomuna yeniden yerleşen faydalı bakterileri barındırıyor. Bu durumun anlaşılması, apandisin gereksiz bir organ olduğuna yönelik uzun zamandır süregelen bir inanışa meydan okumuştu.
Stanford Üniversitesindeki Snyder Laboratuvarı’nın başındaki isim Michael Snyder, “İhtiyaç fazlalığı bazen belli koşullar altında kendini gösterir; bazı şeyler aslında lüzumsuz değildir” diyor. “Apandise geri dönersek, bir yararının olduğu öne sürülüyor.”
Neyin gerçekten gereksiz olduğu ve vücudun hangi parçalarının farklı bir şekilde de olsa hâlâ işlev gösterdiği çok iyi anlaşılmış değil. Yine de insanların, amaçsız olduğu anlaşılan bazı vücut parçalarıyla doğduğunu görmeye başlıyoruz. Yapılan çalışmalar, popülasyonun yüzde 35 kadarının artık yirmilik dişleri olmadan doğduğunu gösteriyor. (Şanslılar!) Kolun ön tarafında yer alan, bazı kişilerde bulunan ve diğerlerinde olmayan palmaris longus kirişi, bir zamanlar tırmanma ve tutma faaliyetlerine yardımcı olsa da artık alakasız bir işlevi var. Araştırmalar, popülasyonun ufak bir yüzdesinin bu kiriş olmadan doğduğunu gösteriyor; üstelik bu kasın olmaması, kavrama kuvvetini önemli şekilde etkilemiyor.
[İlgili: Kulak Memelerimiz Neden Var? Evrimsel Açıdan Mantıklı Değiller]
Evrim devam ettiğinden; beslenme şekillerimiz, tıbbi müdahaleler ve teknolojik ilerleme sebebiyle daha fazla parça atmanın eşiğinde olabilir miyiz?
Geleceğe dönük bilimsel sorularda sık sık olduğu gibi cevap, gerçekte kimsenin bilmediği yönünde.
Ravosa şöyle açıklıyor: “Geleceğin bizim için ne taşıdığı hakkında herhangi bir fikrimiz olduğunu gösteren hiçbir şey yok çünkü teknolojinin hızı değişiyor ve bu durum evrimi çok büyük bir şekilde etkiliyor olabilir. Ayrıca tahmin etmek düşündüğümüzden çok daha zor.”
“İşlevini yitiren organlarla ilgili bir şey öğrenirken çoğunlukla geçmişe bakıyoruz” diye ekliyor bilim insanı. “Bekleyip görmek zorundayız çünkü geleceği tahmin edemiyoruz.”
Yazar: Julia Craven/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
