Alberta Üniversitesi’nde çalışan araştırmacıların Stem Cell Reports bülteninde yayımlanan yeni çalışması, hastaneye yatmayanların bile içerisinde bulunduğu pek çok COVID-19 hastasının neden hipoksi geçirdiğine ışık tutuyor. Vücudun dokularındaki oksijenlenmenin azaldığı hipoksi, tehlikeli olabilen bir durum. Çalışmada ayrıca iltihap karşıtı deksametazon ilacının, virüsün bulaştığı kişilerde neden etkili bir tedavi olduğu da gösteriliyor.
Tıp ve Diş Hekimliği Fakültesi’nde yardımcı profesör olan baş yazar Şükrüllah İlahi, “Düşük oksijen seviyeleri, COVID-19 hastalarında önemli bir sorun” diyor. “Dolayısıyla muhtemel sebeplerden birinin de, COVID-19’un kırmızı kan hücresi üretimini etkilemesi olabileceğini düşündük.”
İlahi ve takımı, çalışmada COVID-19’lu 128 hastanın kanını incelemiş. Hastalar arasında durumu ciddi olanlar ve yoğun bakım ünitesine bağlananlar, orta dereceli belirtileri olanlar ve hastaneye alınanlar ile hastalığı hafif geçirenler ve hastanede sadece birkaç saat duranlar yer alıyor. Araştırmacılar hastalık şiddetlendikçe, henüz olgunlaşmamış daha fazla kırmızı kan hücresinin kan dolaşımına katıldığını ve bazen bu hücrelerin, kandaki toplam hücrelerin yüzde 60’ına kadar ulaştığını bulmuşlar. Karşılaştırma yapılacak olursa, sağlıklı bir insanın kanındaki olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinin oranı yüzde birden daha düşük veya bu hücreler hiç yok.
“Olgunlaşmamış kırmızı kan hücreleri, kemik iliğinde duruyor ve normalde bunları kan dolaşımında görmüyoruz” diye açıklıyor İlahi. “Bu durum, virüsün söz konusu hücrelerin kaynağını etkilediğini gösteriyor. Vücut bunun sonucunda ve olgunlaşmamış sağlıklı kırmızı kan hücresi eksikliğini telafi etmek için çok daha fazla olgunlaşmamış kırmızı kan hücresi üretip, vücuda yeterli oksijeni sağlamaya çalışıyor.”
Fakat olgunlaşmamış kırmızı kan hücreleri oksijen aktarmıyor çünkü bunu sadece olgun kırmızı kan hücreleri yapıyor. İkinci sorun ise, olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinin COVID-19 enfeksiyonuna karşı çok savunmasız olması. Virüs olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerine saldırıp onları yok ettikçe, vücut da (sadece 120 gün kadar yaşayan) olgun kırmızı kan hücrelerinin yerine yenisini koyamıyor ve kan akışına oksijen aktarma kabiliyeti azalıyor.
Burada merak edilen soru ise, virüsün olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerine nasıl bulaştığıymış. Olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinin bazı hücreleri HIV’e karşı daha savunmasız hale getirdiğini gösteren önceki çalışmasıyla bilinen İlahi, olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinde SARS-CoV-2 reseptörleri bulunup bulunmadığını araştırarak işe başlamış. Bir dizi çalışmadan sonra İlahi ve takımı, olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinin SARS-CoV-2’nin bulaşmasını sağlayan ACE2 reseptörü ile TMPRSS2 eş reseptörü taşıdığını gösteren dünyadaki ilk araştırmacılar olmuş.
Üniversitedeki Li Ka Shing Virüs Bilim Enstitüsü’nde çalışan virüs bilimci Lorne Tyrell’in laboratuvarıyla birlikte çalışan araştırma takımı, COVID-19 hastalarına ait olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinde enfeksiyon testi yürütüp SARS-CoV-2’nin bu hücrelere bulaştığını kanıtlamışlar.
“Bulgular heyecan verici çünkü iki önemli sonucu daha gösteriyorlar” diyor İlahi. “Birincisi, virüs olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerine bulaşıp onları öldürdüğünde; vücudu kemik iliğinden daha fazla olgunlaşmamış kırmızı kan hücresi çıkararak oksijen destek ihtiyacını karşılamaya çalışmaya zorluyor. Fakat bu durum yalnızca, virüs için daha fazla hedef oluşturuyor.
“İkincisiyse olgunlaşmamış kırmızı kan hücreleri, aslında güçlü birer bağışıklık baskılayıcı hücre. Antikor üretimini ve virüse karşı T-hücresi bağışıklığını baskılıyorlar. Bu yüzden durum daha da vahim hale geliyor. Dolayısıyla biz bu çalışmada, daha fazla olgunlaşmamış kırmızı kan hücresi olmasının, virüse karşı daha zayıf bir bağışıklık yanıtı verilmesi anlamına geldiğini gösterdik.
Olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinin koronavirüs bulaşmasını sağlayan reseptörler barındığını keşfeden İlahi’nin takımı, daha sonra çeşitli ilaçlar denemeye başlayarak bunların, kırmızı kan hücrelerini virüse daha dayanıklı hale getirip getirmediğini görmeye çalışmış.
“COVID-19 hastalarındaki ölüm oranlarını ve hastalık süresini azaltmaya yardımcı olduğu bilinen iltihap karşıtı deksametazon ilacını denedik ve olgunlaşmamış kırmızı kan hücresi enfeksiyonlarında önemli bir düşüş olduğunu gördük” diyor İlahi.
Yazar: Ryan O’Byrne/Alberta Üniversitesi Tıp ve Diş Hekimliği Fakültesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
