Nasıl doğaçlama yapacağınızı bilin ama aynı zamanda hazırlıklı da olun.
Arkadaşlarınızla güzel bir doğa yürüyüşüne çıktınız, medeniyeti geride bırakmanın ve temiz havanın tadını çıkarıyorsunuz. Ama bir anda arkadaşlarınızdan biri kayıp düşüyor ve ayağını kırıyor. Arkadaşınız çok büyük bir acı içinde ve yakınlarda size yardım edecek kimse yok.
Şimdi ne olacak? Neyse ki kırık bir uzvunuzu tedavi etmek için tek başınıza yapabileceğiniz bir kaç şey var. Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi profesörü Eric Weiss’a göre kırılan uzvunuzu sabitlemek doğada yapabileceğiniz başlıca şeylerden biri.
Tabii ki aşağıda vereceğimiz talimatlar birer sıkı kural değil. Her şey durumdan duruma değişebilir. Ancak kendinizi eğitirseniz ve kazalara karşı hazırlıklı olursanız işlerin daha da kötüleşmesinin önüne geçebilirsiniz.
Yaranın İncelenmesi
Herhangi bir kazada yapılması gereken ilk şey ne kadar çabuk yardıma ihtiyacınız olduğunu ve açılan yaraya kendi başınıza ulaşıp ulaşamadığınızı tespit etmektir. Sonrasında cep telefonunuz, uydu telefonunuz ya da radyodan bir acil durum çağrısı yapabilir ya da GPS takip cihazınızdan acil durum sinyali verebilirsiniz. Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde doçent olan David Townes’a göre arama sürenizi akıllıca kullanmanız gerekiyor. Kim olduğunuzu, nerede olduğunuzu ve durumunuzun ciddiyetini kısa ve öz bir şekilde anlatmanız gerek çünkü her an şarjınız bitebilir veya sinyaliniz kesilebilir.
Fakat birinin ne kadar ciddi yaralandığını ölçmek zor olabilir. Özellikle boyun, baş, göğüs ve karın bölgesindeki yaralanmalarda.
Neyseki bacak ve koldaki yaralanmalarda kemiğin kırıldığının ya da zedelendiğinin belli başlı göstergeleri bulunmakta. En bariz olanı kemiğin derinin üstünden görünmesi. Ancak aynı zamanda kapalı yaralanmalar da olabilir. Kemik kırılır ama deri içinde kalır.
Eğer bir çıtırdama duyduysanız veya yaralanan bölge oynatıldığı zaman gıcırdamalar çıkıyorsa kemik kırılmış olabilir. Başka bir gösterge ise yaralanan kişinin hareket edemeyecek kadar çok ağrısı olmasıdır.
Bacakta deformasyon görülebilir, kırılan bacağın boyu diğerinden daha farklı görünüyor veya garip bir açıda duruyor olabilir. Aynı zamanda morarmalar ve şişme görülebilir. Kan kemik iliğinde üretilir, kemik kırıldığı zaman kan aradan sızar ve cildinizde siyahla mavi arası bir renk değişimine neden olur.
Ancak bu belirtiler her kemik kırılmasında görülmek zorunda değil. Çok ciddi bir doku zedelenmesi yaşıyorsanız bir kırığınız ya da çatlağınız yokken bile görülebilir. Kırılmış, zedelenmiş ya da burkulmuş bir kemik arasındaki farklı göremeyebilirsiniz. Eğer emin değilseniz paniklemeyin. Kemiğinizi kırdığınızı varsayın ve yaralanan uzvunuzu sabitleyin.
Doğru yapıldığında sabitlemek çok güvenlidir. Ateli çok sıkı bir şekilde uygulamadığınız sürece sabitleme yaparken zarar verme olasılığınız çok düşüktür diyor Townes.
Ancak ateli sökmeden önce yapmanız gereken bazı şeyler var.
Kırılan kemiğin derinin dışından görülebildiği bir açık yarada daha fazla kanama ve enfeksiyon olur. Eğer yarada kanama varsa öncelikle yaranın steril su le temizlenmesi ve üstüne baskı uygulanması gerekir. Yaranın çevresinde kir varsa ovalanmadan dikkatlice temizlenmelidir.
Aynı zamanda hastanın sinirlerinde ve damarlarında ciddi bir yaralanma olup olmadığına bakmalısınız. Eğer kontrol etmesini biliyorsanız, hastanın yara aldığı kısmın altında kalan yerde nabız olup olmadığına bakın. Bacağın soğumadığından ve mavileşmediğinden emin olun. Bir diğer yöntem ise kılcal yenilenme süresine bakmaktır. Normalde el ve ayak tırnaklarınızı aşağı doğru ittiğinizde kanınızın çekilmesi sebebiyle tırnağınız beyaz görünür. 2-3 saniye içinde de pembe rengine geri dönmesi gerekir. Eğer dönmüyorsa yaralanan kişinin kan damarlarında bir hasar olabilir.
Sinir sisteminde bir hasar oluşup oluşmadığını kontrol etmek de çok önemlidir. Hastaya yaralanan yerde veya altında his kaybı olup olmadığını ve bacağını oynatamamasındaki sebebin acı mı yoksa gerçek hareket kaybı mı olduğunu sorun.
Eğer gruptan birinde hem kırık bir kemik hem de hasar görmüş damar ve sinir sistemi varsa durum daha kritik bir hale geliyor. Birkaç saat içinde yardım bulmanız şart.
Atel ile sabitlemeye başlarken yaralanan kişinin pantolonunu ya da üstünü çıkarmaması daha iyi olur. Kıyafetlerin çıkarılması kırık kemiğin yerinden oynamasına ve daha korunmasız hale gelmesine sebep olabilir. Yani eğer şansınız varsa yarayı incelemek için etrafındaki kıyafetleri kesmeye çalışın. Ayrıca şişlik görüleceği için yaranın etrafındaki tüm takıları çıkarın.
Sabitleme
Kırılmış kol veya bacağı normal pozisyonunda sabitlemelisiniz. Weiss’a göre eğer kırılmış bacak önemli derecede deforme olmuşsa ve dolaşımın bozulmuş olabileceğini düşünüyorsanız, yaranın altından yavaşça çekip bacağı düzeltebilirsiniz ancak hasta ağrısında büyük bir artış hissederse durmanız daha iyi olacaktır.
Kırılmış bir uzvu tekrar normal pozisyonuna getirmek zor olabilir. Bunu yaparken ekstra bir eğitim görmüş olmanız gerekebilir.
Sıra geldi sabitlemeye başlamaya. Kırılan kemiğin üstüne bir atel bağlamak kemiğin, damarların ve kasların daha fazla yaralanmasını engeller. Aynı zamanda kişinin ağrısını da hızlıca ve büyük bir ölçüde azaltabilir. Atel olarak kullandığınız malzemenin yeterince uzun ve sert olması önemlidir. Atel kırılan kemiği hem altından hem de üstünden sabitlemelidir.
Townes doğa yürüyüşlerine çıkan insanların yanlarında hazır ateller taşımalarını tavsiye ediyor. Bu malzemeler hem hafif hem ucuz hem de fazla yer kaplamıyorlar.
Ancak yanınızda böyle bir şey yoksa yaratıcı olmanız gerekir. Uzun ve sert olan herhangi bir şeyi kullanabilirsiniz. Bir kayak sopası, tırmanış ekipmanları, çadır direği, sırt çantalarınızın alüminyum çıtaları ve sopalar. İdeal olarak iki sopa daha çok işinize yarayacaktır. Böylelikle kırılan uzvu diğerine yakınlaştırıp daha iyi sabitleyebilirsiniz.
Atelin sargı bezi, kıyafetler ve o an elinizde olan malzemelerle iyice doldurulmuş olduğundan emin olun. Son olarak bandajlar veya bulabildiğiniz kumaş şeritleri ile ateli bağlayın ama çok sıkı olmasın. Unutmayın sürtünme deriyi çok çabuk aşındırabilir.
Yaralanan kişiye daha fazla acı çektirmemek için önce kırılmamış bacağında bir deneme yapın. Yaptığınız işten memnun olduğunuzda asıl kırılan bacağa geçip aynısını uygulayabilirsiniz. Eğer damarlarda ve sinir sisteminde bir hasar yoksa ateli düzgün bağladığınızı düşünene kadar acele etmeyin.
Bazı kırıklar daha komplikedir. Örnek olarak kalça kemiği vücudumuzda en zor kırılan kemiktir. Kırıldığında ise bazı kaslarımız kasılarak kemik parçalarının örtüşmesine sebep olabilir. Bu durumda uygulaması daha zorlu olan çekiş ateline ihtiyacınız olur.
Bekleyip görmek
Kırığı sabitledikten sonra işiniz bitmiyor. Yardım gelmesini beklerken saat başında damar ve sinir hasarları için kontrol yapın. Ayrıca gözünüz atelin üstünde olsun. İçerde şişen bölgenin bacağın dolaşımını engellemediğine emin olun.
Eğer yanınızda Antiinflamatuar ibuprofen ilaçlar var ise (Advil ve Motrin gibi) kullanabilirsiniz. Bu ilaçlar kan akışındaki pıhtılaşmayı engeller ancak kanamayı çoğaltabilir. Townes’a göre bu büyük bir dert değil. Eğer seçme şansınız varsa parasetamol (Tylenol) içeren ilaçlar idealdir. Ama bir kişinin çok ağrısı varsa onlara ibuprofen de verebilirsiniz.
Tabii yukarıda anlattıklarımız ancak yaralanan kişinin yanında ona yardım edebilecek en az bir kişinin olması ile gerçekleşebilir. Eğer kendi başınızaysanız da prosedür aynı ancak bir hayli zor.
Eğer yardım çağrısında bulunamıyorsanız ya da yardımın uzun bir süre gelmeyeceğinin farkındaysanız geceyi dışarıda geçirmek zorunda kalabilirsiniz. Her durum birbirinden farklıdır ancak bir sığınak ve su bulmak yapmanız gereken en önemli şeylerden.
Genel olarak kendinizi kuru ve sıcak tutmak birincil önceliğiniz olmalı diyor Townes. Önemli bir yaralanma geçirmiş olan kişiler çok çabuk ısı kaybederler bu nedenle yaralı bölgeyi sıcak tutmak çok önemlidir. İnsanların yaptığı bir hata ise yattıkları yer ile aralarını izole etmemek. Büyük bir battaniyeye sarınıp bir uyku tulumunun içinde yatıyor olsanız bile yer ile temas ederek çok fazla ısı kaybedebilirsiniz. Bu nedenle yatacağınız yeri bir şekilde kaplamanız iyi olacaktır.
En iyisi doğaya bir arkadaşınızla çıkmaktır. Ama eğer yalnızsanız birilerine nerede olduğunuzu ve olacağınızı haber vermeyi unutmayın. Rotanızdaki hangi noktalarda sinyal olduğunu bilin. Yanınızda gerekli malzemeleri taşıyın. Harita ve pusula okumayı öğrenin ve dışarıda geçireceğiniz beklenmedik bir geceye hazır olun.
Eğer vahşi doğaya çıkmayı düşünüyorsanız önceden az da olsa tıbbı eğitim almaya çalışın. Atel tedavisini hakkında videolar izleyerek bir fikir edinebilirsiniz. Videolar size sabitlemeyi tam profesyonel bir şekilde öğretmese de hiç yoktan iyidir.
Kate Baggaley
