MIKE MCRAE
İnsanlar milyonlarca yıl boyunca; doğanın parçalarını, günlük işleri daha kolay hale getiren nesnelere dönüştüren bir yetenek geliştirdi. Bu konuda o kadar iyi olduk ki; alet kullanmayı, hayvanlar arasında çok özel bir kulüp gibi görmeye başladık; fakat görünüşe göre, yanılmışız.
Alet kullanan hayvanların oluşturduğu uzun listeye, şimdi domuzları da eklememiz gerekiyor: Domuzların, yuvalarını yapmak için çomak kullanıyor olabileceklerini akla getiren bazı bulgular var.
Diğer maymunların alet yapıp kullanabildiğini uzun süredir biliyorduk. Bazı kuşlar da yapabiliyor. Yunuslar yiyecek ararken, burunlarını korumak için süngerleri kullanıyor. Ahtapotlar, hindistan cevizi kabuklarını ilginç bir biçimde kullanıyor. Zekaları göz önüne alındığında, domuzların alet kullanımı konusunda bilimin sessiz kalmış olması şaşırtıcı.
Paris-Saclay Üniversitesi’nde ekolog olan Meredith Root-Bernstein, National Geographic dergisinden Christine Dell’Amore’a konuşarak; “Domuzlarda alet kullanımını araştırdığım zaman hiçbir şey bulamamıştım” diyor.
Fakat Root-Bernstein, 2015 yılının sonlarında meşhur Jardin des Plantes hayvanat bahçesini ziyaret ettiğinde, gördüğü şey tam da bu olmuş; bir Visaya yaban domuzu (Sus cebifrons), bir ağaç kabuğu parçasıyla kafesindeki gevşek zemini itip kakıyormuş.
Araştırmacının yaptığı gözlemler, bilimsel yazındaki boşluğu doldurmak yönünden güzel bir fırsat olmuş. Fakat Root-Bernstein, sonraki aylarda maalesef böyle bir şeyin tekrar gerçekleştiğini görememiş. Ancak ne zaman oraya uğrasa; o meşhur kabuk çomak, kafesin farklı bir yerinde duruyormuş. Sıklıkla da, şüpheli bir biçimde; karıştırılmış bir toprak parçasının yanında.
Bu durumun, türün yuva yapmaya yönelik isteğiyle alakalı olabileceğini düşünen Root-Bernstein; muhtemel kazı çomağının gizemini çözmek için sonraki yıl birkaç meslektaşıyla beraber geri dönmüş.
Root-Bernstein’ın takımından biri, yiyecek arama davranışının, muhtemel alet kullanımını açıklamaya yardımcı olup olmayacağını bulmak amacıyla kış aylarında bazı yerlere yiyecek saklamış.
Bunun nafile bir çaba olduğu ortaya çıkınca, araştırma takımı sonraki Ekim ayında geri gelip, yuva yapma mevsimleri sırasında domuzları izlemiş. İşte takım tam da bu sırada, Priscilla adını verdikleri yetişkin dişinin, bir odun parçası kullanarak toprağın yerini değiştirdiğini fark etmiş.
Priscilla, bahçe işlerine ilgi gösteren tek domuz değilmiş. Gözlem yapılan dönemde, kendisinin iki kızı da çeşitli zamanlarda küçük bir kabuk parçası kullanarak kazı yapmış ve alet kullanımını, yuva yapmakla ilişkili olan diğer davranışlarla birleştirmişler.
Söylenenlere göre kafesin tek erkeği de (Billie adını verdikleri baba Visaya yaban domuzu), bir gün genç domuzlardan birinin bıraktığı çomağı alarak bunu kullanmayı denemiş.
Raporda kendisinden alıntı yapılan UNESCO Yerel ve Tabii Bilgi Sistemleri uzmanı Trupti Narayank, şöyle aktarıyor: “Billie daha sonra bu çomağı inceledi ve ağzına alıp götürerek, yere atmadan önce çitlerin etrafında gezdirdi”
“Bir süre sonra, çomağı yerden aldı ve epey acemi olan bir kazı faaliyetine girişti.”
Root-Bernstein ve meslektaşları, bu ufak kabuk uzunluklarıyla ilgili özel bir şey olup olmadığını görmek amacıyla domuzlara, çeşitli şekillere sahip ahşap spatulalardan oluşan ve kullandıkları kadar doğal olmayan birkaç alet hediye etmişler.
Domuzlar çok… da memnun değillermiş. Priscilla, deneyin birinci gününde bu aletlerden birini iki kez kullanmış. Hepsi bu kadar. Doğal olmayan bu araçların hepsi daha sonra kaybolmuş; ya kafesin civarına gömülmüşler ya da kulübede bir yere saklanmışlar.
Çalışma ilginç olduğu kadar, aslında cevapladığından çok daha fazla soru yöneltiyor.
Mesela; çomak kullanımı, yuva yapma sürecini daha verimli hale getiriyor gibi durmuyormuş. Yuva yapmanın başlangıcında hiç görülmemiş ve domuzların zemini karıştırırken kullandıkları ayaklarının veya burunlarının yerini alıyor gibi durmuyormuş.
Bu durum, bunun doğuştan gelen bir faaliyet olmayabileceğini akla getiriyor. Bunun yerine bazı domuzlar, bazı aşamalarda toprağa çomakla vurmaya başlamışlar (hangi sebeple olduğu; eğlence için mi, yoksa huy mu olduğu bilinmiyor) ve bu davranış kaybolmamış.
Billie çubuğu kullanırken tam bir sakar olduğundan, bu keşfin ardındaki dehanın o olmadığını varsayabiliriz. Priscilla’nın çomakla kazı yapmayı, doğduğu yer olan bu hayvanat bahçesinde mi öğrendiği yoksa bunu kendi kendine bulup da ailesine mi aktardığı belli değil.
Bu hayvanların hepsinin esaret altında doğduğu göz önüne alındığında ve bu örneğin çok ufak olduğu düşünüldüğünde, sağlam bir sonuç çıkarmak güç. Fakat aslında konu bu değil.
Eğer bu davranışların, domuz kültürü hakkında söyleyeceği bir şey varsa; o da, artık en azından bazı domuz türlerinin, buldukları nesneleri, yuva yapma gibi görevlerle bağlantılı olarak kullanma ihtimallerini düşünmemiz gerektiğidir.
Hiç olmazsa Root-Bernstein’in yaptığı gözlemler, ileride yabani domuzlar üzerinde yapılacak çalışmalarda, bu canlıların alet kullanımı konusundaki muhtemel becerilerinin değerlendirilmesi için altyapı sağlıyor.
Araştırma, Mammalian Biology bülteninde yayınlandı.
ScienceAlert
