“0” ve “1”i görebiliyor fakat diğer rakamları bir tabak makarna gibi görüyor.
Yan dururken, üzerinde sonsuzluk işareti gibi “8” rakamının olduğu bir levhaya bakan adam, nesnenin düğüm şekliyle beraber kendisine bir maske gibi geldiğini söylüyor. Fakat levha dik hale getirildiği zaman, nesne karmakarışık çizgilere dönüşüyor.
ABD Gazi İşleri Bakanlığı Boston Sağlık Sistemi’nde doktora sonrası araştırma görevlisi ve algıbilimci olan David Rothlein, “Bunun şimdiye kadar gördüğü en tuhaf şey olduğunu söylemişti” diyor. Baş harfleri RFS olan bu adam, rakamları “görmesine” izin vermeyen ve nadir görülen dejeneratif bir beyin bozukluğuna sahip. Rakamları kağıt üzerinde, nesne olarak ve hatta dekora gizlenmiş halde bile göremiyor.
Fakat istisnalar var: 2’den 9’a kadar olan rakamlar, ona anlamsız bir eğri karmaşası gibi görünüyor fakat “0” ve “1” rakamını görmekte sorun yaşamıyor. Rothlein’in eş yazarı olduğu bu yeni vaka çalışması, birkaç saat önce yayınlandı. RFS’nin durumu, sağlıklı beyinlerde bile gördüklerimizin her zaman farkında olmadığımızı akla getiriyor.
RFS, 2010 yılında beklenmedik bir şekilde baş ağrısı yaşayıp, konuşmayı anlamada ve konuşmada zorluk çekmiş, hafıza kaybı ve geçici görme kaybı geçirmiş. Birkaç ay sonra yürümekte zorlanmaya ve istemsiz kas ağrıları ile çarpıntı yaşamaya başlamış. Motor belirtiler, yıllar geçtikçe daha kötü hale gelmiş.
Kendisine kortikobazal sendrom adı verilen ve nadir görülen dejeneratif bir beyin bozukluğu teşhisi konmuş. Bu durum, hareket ve dilde sorunlara yol açıyor. RFS’nın beyin taramaları, beynin serebral, orta ve beyincik bölgelerinde yaygın hasar ile hacim kaybı olduğunu ortaya çıkarmış.
Çalışmanın kıdemli yazarı, Johns Hopkins Üniversitesi’nde algıbilim profesörü olan Michael McCloskey’a göre RFS’nin rakamları görmekte yaşadığı sorun, birkaç hafta boyunca çok hafif şekilde gelişmiş.
Bir tabak spagetti
RFS Johns Hopkins Hastanesi’nde tedavi gördüğü sırada, meslektaşlarından biri aracılığıyla McCloskey’a sevk edilmiş. McCloskey’in takımı, o zamanlar 60 yaşında olan RFS üzerinde 2011 yılında çalışmaya başlamış.
Araştırmacıların elde ettiği bilgilere göre RFS, rakamları göremeyen ilk hasta. “Karman çorman çizgiler görüyor ve buna spagetti diyor” diye aktarıyor McCloskey. RFS, bu anlamsız çizgileri başka şekilde görmediği için, gördüğü şeyin bir rakam olduğunu biliyor (fakat bunun hangi rakam olduğunu bilmiyor).
Ayrıca, farklı yöndeki çizgileri hatırlayamıyor ve onlara bir sayı atayamıyor, çünkü başka yere bakıp tekrar baktığı zaman değişiyorlar, diyor McCloskey. “En çarpıcı olanı da; bu durumun diğer simgeleri değil, sayıları etkilemesi” diyor. Simgeler veya harfler, sayılara benzer görünebilir; örneğin büyük B harfi, 8 rakamı gibi görünebilir. Fakat harfleri ya da diğer karakterleri görmede sorun yaşamıyor.
McCloskey’in söylediğine göre adamın beyni, baktığı rakamları özel bir sınıfa (diğer adıyla rakam sınıfına) koyuyor ve onları karışık görmesine yol açıyor olmalı. Fakat o zaman şöyle bir soru sorulmalı: Eğer rakamları göremiyorsa, bunu nasıl yapabiliyor?
Beyninin “0” ve “1” ile sorun yaşamaması da “şaşırtıcı,” diye ekliyor McCloskey. Sebebinin belli olmadığını fakat bu iki rakamın, “O” ve “küçük l harfi” gibi harflere benziyor olabileceğini söylüyor. “Sıfır sayısı, diğer rakamlardan sonra uzun bir süre icat edilmediğinden”, bu iki rakamın diğer rakamlara göre beyinde farklı işleniyor da olabileceğini söylüyor.
Grup, RFS’nın beyninde neler olduğunu incelemek üzere bir dizi deney yürütmüş. Bir surat görüntüsünü bir rakamın içerisine yerleştirerek, RFS’nin suratı normal şekilde mi göreceğine, yoksa rakamı gördüğü gibi karışık mı göreceğine bakmışlar. Ayrıca, kendisini bir elektroensefalografi (EEG) cihazına bağlayarak beynindeki elektriksel faaliyeti de ölçmüşler. FRS, suratı hiç görmediğini söylemiş; karmakarışık şeyler gördüğü için, ortada rakamdan başka bir şey olduğunu bile bilmediğini belirtmiş. Fakat EEG’ye göre, FRS rakamın içerisindeki yüze dikkatle baktığı zaman, kendisine bir harf içerisine gömülmüş surat gösterildiğinde (ki bunu görmüş) ortaya çıkan beyin tepkisini gösteriyormuş.
Araştırmacılar, benzer şekilde bir kelime testi gerçekleştirmişler ve bu testte RFS, “tuba” gibi belli bir kelimeyi gördüğü zaman bir düğmeye basacakmış. Araştırmacılar bu kelimeyi bir rakamın içine yerleştirdiklerinde, kelimeyi görmemiş ve düğmeye basmamış.
Fakat beyninde gerçekleşen faaliyet, hedef kelimenin tek başına ya da bir rakamın içerisinde olmasından bağımsız biçimde aynı olmuş. Bu durum, beyninin tüm karmaşık işlemleri gerçekleştirdiğini ve adamın kelimeyi gördüğünü ve o kelimenin ne olduğunu bildiğini akla getiriyor; fakat Rothlein, adamın bu bilgiden asla haberdar olmadığını söylüyor.
Bu yüzden, görünüşe göre “baktığınız şeyi bilmek için beyninize oldukça fazla iş yaptırabilir ve bunun sonucunda o şeyin hiç farkında olmayabilirsiniz” diyor McCloskey.
Görmediklerimiz
McCloskey, RFS’nin beyninde rakamların “çok normal şekilde” işlendiğini söylüyor. Bir şeye baktığınızda, bu sinyal gözlerden geliyor fakat daha sonra beyin bir sürü şey yaparak, o şeklin ne olduğunu ve aynı anda baktığınız diğer şeylerden nasıl ayrıldığını çözmeye çalışıyor. RFS’nin beyni, örneğin adamın 8 rakamına baktığını biliyor fakat bu bilginin farkında olmasına izin vermiyor.
“RFS’nin beyninin, diğer herkesin beyni gibi olduğunu düşünüyoruz fakat kendisinin hastalığı, farkındalık için gereken bir şeye zarar vermiş” diyor McCloskey. “Baktığı şeyin ne olduğunu belirlemek için gereken beyin işini yapıyor fakat sonra onun farkında olmak için gereken ilave iş ters gidiyor.”
“Beyin baktığınız şeyi belirlediğinde, iki şeyden biri farkındalığa sebep olabilir ve bu, sinirbilim alanında devam eden bir tartışma” diyor. Beyin, baktığınız şeyi çözümlemek ve tanımlamak gibi yüksek işlemli görevlerle alakalı bir bölgeye sinyal gönderebilir veya sinyalleri, nesnenin şekli gibi temel niteliklerinin çözümlendiği düşük işlemli fonksiyonlarla alakalı beyin bölgelerine geri gönderebilir. “Hangisi olursa olsun, RFS’de işlerin yolunda gitmediği yer burası” diyor McCloskey.
Cambridge Üniversitesi’de kıdemli klinik araştırma görevlisi ve üniversitenin Addenbrooke hastanesinde Onursal Sinirbilim Danışmanı olan ve bu çalışmada yer almayan Dr. Timothy Rottman şöyle söylüyor: “Kortikobazal hastalarımın hiçbirinde böyle bir şey görmedim. Fakat adamın hastalığının tanımına dayanarak, bunun kortikobazal sendromdan ziyade Alzheimer hastalığının bir çeşidine yakın olduğunu söylerdim çünkü bu iki durumu birbirinden ayırt etmek zor.”
Anlamsal hafıza, kişisel deneyimlerden kazanmadığımız; fakat harflerin sesi gibi epey alışılmış bilgilerden oluşan bir fikir ve kavram dizisi. Bu yüzden RFS’nin rakamları görememesi, dil ile görüşü birleştirmekte sorun yaşamasından kaynaklanıyor olabilir. Rottman’in eposta ile aktardığına göre bu durum, “Anlamsal bilgiye erişmekle alakalı olabilir.” Araştırmacıların, çok özel bir bozukluğu bulma açısından iyi iş çıkardıklarını ekleyen Rottman, bu birleşmeye yönelik yaptıkları yorumların da “çok mantıklı” olduğunu söylüyor.
RFS’nin durumu, beyninin çoğunu etkilediği için; araştırmacılar, beyinde işlerin nerede yanlış gittiğini belirleyemiyor. Takım, RFS’nin fiziksel hastalığı daha ileri gitmeyi zorlaştırmadan önce birkaç yıl boyunca çalışma imkanı bulmuş. Fiziksel olarak, durumu kötüleşmiş fakat “zihinsel olarak, rakamları görememesi dışında hâlâ aynı” diyor McCloskey.
Araştırmacılar, RFS’nin kullanması amacıyla iyi biçimde görebildiği yeni bir rakam dizisi oluşturmuş. McCloskey’in söylediğine göre bu kargaşa, “muhtemelen yalnızca olağan şekillerindeki rakamlarda gerçekleşiyor çünkü bu rakamları tanımak, farklı şekillerdeki rakamları (kelimeler veya vekil rakamlar gibi) tanımaya kıyasla farklı beyin bölgeleri gerektiriyor.”
RFS, bir mühendismiş ve rakamlarla olan sorunu ortaya çıktıktan sonraki birkaç yıl mühendis olarak çalışmış, diyor Rothlein. “Sayı işleme konusunda kusursuz becerisi var. Bu yüzden, sayı kelimeleri kullanarak ve hatta Roma rakamlarıyla hesap yapmasını istediğinizde sorunsuz şekilde yapabiliyor” diyor. “Aslında, matematikte epey iyi.”
Bulgular, dün (22 Haziran) Proceedings of the National Academy of Sciences bülteninde sunuldu.
Yazar: Yasemin Şaplakoğlu/Live Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
