Central Florida Üniversitesi’nde yapılan yeni araştırma, insanları COVID-19 gibi virüslerde süper yayıcı hale getirebilecek fizyolojik özellikleri belirliyor.
12 Kasım günü Physics of Fluids bülteninde çıkan bir çalışmada CFÜ’nün Makine ve Havacılık Mühendisliği Bölümü’nde çalışan araştırmacılar, bilgisayarla oluşturulan modeller kullanarak farklı tip insanlardaki hapşırıkları sayısal olarak canlandırmış ve insanların fizyolojik özellikleri ile bu kişilerin hapşırık damlacıklarının ne kadar uzağa gidip havada kaldığı arasında yer alan bağlantıları belirlemişler.
Araştırmacılar, tıkalı bir burun veya tam takım dişler gibi kişisel özelliklerin; insanlar hapşırdığında damlacıkların ne kadar uzağa gittiğini etkilediğini ve böylece virüslerin yayılma potansiyelini artırabildiğini bulmuşlar.
ABD Hastalık Denetim ve Önleme Merkezleri’ne göre COVID-19’a sebep olan virüs, genelde hapşırık ile öksürüklerden çıkan ve bulaşıcı virüs içeren solunum damlacıklarına maruz kalma yoluyla bulaşıyor.
Çalışmanın eş yazarı ve CFÜ Makine Mühendisliği Bölümü’nde yardımcı profesör olan Michael Kinzel, bu damlacıkların katettiği mesafeyi etkileyen unsurlar hakkında daha fazla şey bilmenin, bunların yayılımını kontrol etmeye yardımcı olabileceğini söylüyor.
“Hapşırıkların katettiği mesafenin altında yatan nedenleri anlamayı hedefleyen ilk çalışma bu” diyor Kinzel. “İnsan vücudunda etki meydana getiren unsurlar olduğunu gösteriyoruz. Mesela burun akışıyla ilişkili karmaşık bir kanal sistemi, aslında ağzınızdan çıkan jeti bozuyor ve damlacıkların uzak mesafelere dağılmasını önlüyor.”
Çalışmaya göre insanların burunları açık olduğunda (ör. burunlarını peçeteye sümkürerek açtıklarında), hapşırık damlacıklarının yolculuk hızı ve mesafesi azalıyor.
Bunun sebebiyse açık bir burnun, hapşırığın çıkması için ağızdan başka bir güzergâh daha sağlaması. Fakat insanların burunları tıkandığında, hapşırığın çıkabileceği alan sınırlanıyor ve böylelikle ağızdan atılan hapşırık damlacıklarının hızını artıyor.
Benzer şekilde, dişler de hapşırığın çıkış alanını sınırlıyor ve damlacıklarının hızının artmasına yol açıyor.
“Diler, bu jette daraltıcı bir etki oluşturuyor ve onu daha kuvvetli, daha çalkantılı bir hale getiriyor” diyor Kinzel. “Aslında bulaşa yön veriyor gibi görünüyorlar. Bu yüzden, eğer dişsiz birini görürseniz; hapşırdığı zaman daha zayıf bir jet oluşturmasını bekleyebilirsiniz.”
Robert Wells/Central Florida Üniversitesi. Ç: O.
