Bilim insanları, hücrelerin kendi boyutlarını nasıl ölçtüğünü yıllardır anlamaya çalışıyordu. Gelişen bir canlıda hücre bölünmesini düzenleyen hücre boyutu, çok önemli bir şey. Mikroskobik yapılar, boyutları iki katına çıktığında bölünüyorlar. Bir hücre iki hücreye dönüşüyor. İki hücre dört hücreye… Bu süreç, bir canlı yeterli sayıda hücreye ulaşana dek tekrarlanıyor ve sonra duruyor; veya en azından durması gerekiyor.
Bilim insanlarının kafasını karıştıran şey de, hücre bölünmesinin doğru zamanda durmasına sebep olan bu olaylar zincirinin tamamı. Bu soru, bir ders kitabı problemi olmanın ötesinde tıbbi açıdan ciddi zorluklarla ilişkili: Bölünmeyi çok erken bırakan hücreler, gelişen canlılarda sorunlara neden olabiliyor. Kontrol edilmeyen hücre büyümesi ise kanserlere ve diğer bozukluklara yol açabiliyor.
Darthmouth Üniversitesi’nde yapılan ve geçtiğimiz hafta Current Biology bülteninde yayımlanan bir çalışma, sorunu tersinden ele alarak yeni bir cevap sağlıyor: Araştırmada, yeterli sayıda hücre oluşana kadar boyutunu düşüren ve sonrasında gelişimin diğer aşamalarına geçen büyük hücrelere odaklanılıyor.
Araştırmanın baş yazarı ve yardımcı profesörü Amanda Amodeo, “Embriyonun ilk aşamaları, hücre boyutu kontrolünü incelemek bakımından ideal bir yer” diyor. “Üzerinde çalıştığımız hücreler, gözle görülebilen yumurtalar. Bölünmeden önce büyümeleri gerekmiyor. Dolayısıyla bu durum, yetişkin hücrelerde perdelenen bağlantılara bakmamızı sağlıyor.”
Çalışmaya göre, döllenmeden önce bir embriyoya belli miktarda histon H3 proteini yükleniyor ve bunlar, embriyo bölünüp daha fazla hücreye ulaştıkça kullanılıyor. Histonlar artan miktarda çekirdeğe yer temin etmek için tüketildikçe, Chk1 enzimi yayarak CDC25 isimli başka bir proteine bağlanıp hücrelerin çoğalmasını durduruyorlar.
Araştırma teknik bir yapıda olsa da, işleyiş nispeten dolaysız: Histon H3’ün büyüyen bir hücrede yoldan çekilmesiyle; durma enzimi Chk1, hücre döngüsünün ilerlemesini tetikleyen CDC25 proteinini bulup onu engelliyor.
David Hirsch/Dartmouth Üniversitesi. Ç: O.
