İnsanlar birisinin suç işlediğinden şüphelendiğinde, o kişiye sordukları en önemli sorulardan biri de suç anında nerede oldukları sorudur. Fakat olayları zihinlerimizde geriye sarmak, bir video kaydını geriye sarmaya benzemiyor. Konumların, tarihlerin ve yanımızda bulunan kişilerin hatıraları, zamanın akışıyla birbirine karışabiliyor. Eğer bir zanlının anıları belgelenen olaylarla uyuşmuyorsa, önceden makul görünen bir ifade güvenilirliğini yitirebilir ve suçluluğun kanıtı şeklinde görülebilir.
Araştırmacılardan oluşan bir takım, insanların geçmişte bulundukları yerlere yönelik anılarını teste tabi tutmak üzere 51 gönüllünün konumunu bir ay boyunca takip etmiş ve katılımcıların anılarının, yaklaşık %36 oranında hatalı olduğunu keşfetmiş.
Melbourne Üniversitesi Psikoloji Bilimleri Fakültesi Karmaşık İnsan Verileri Merkezi müdürü ve çalışmanın baş yazarı Simon J. Dennis, “Bu çalışma, bir olayın gerçekleştiği yere ilişkin anının incelendiği ilk araştırma” diyor. “Tecrübe örnekleme yöntemleri kullanarak, insanların anılarını inceledik ve bu kişilerin gündelik yaşamlarındaki hafıza hatalarının nelerden etkilendiğini analiz ettik.”
Psychological Science bülteninde yayımlanan araştırmanın sonuçları, katılımcıların haftalar içerisindeki günleri karıştırma eğiliminde olduklarını ortaya çıkarmış. Katılımcılar ayrıca genel olarak haftaları ve günler genelindeki saatleri sık sık karıştırmışlar. Katılımcılar en çok, bir olayın anıları benzer bir tecrübenin anılarıyla birbirine dolandığı zaman yanlış hatırlamışlar (ör. bir arabaya, aynı petrol istasyonu markasının farklı bir şubesinde benzin koymak gibi.)
Buna ek olarak araştırmacılar, insanların benzer zamanlarda ve konumlarda ziyaret ettikleri yerleri karıştırma eğilimi taşıdığını keşfetmişler (bir gecede birden fazla kafenin ziyaret edilmesi gibi). İnsanlar ayrıca, olaylarda benzer sesler veya hareket kalıpları bulunduğu zaman da (fakat daha düşük sıklıkla) hata yapmışlar; ör. en sevdikleri müziği dinlerken, şehrin sokaklarında farklı günlerde yürümeleri gibi…
Dennis şöyle aktarıyor: “Jüri üyeleri hata yapan bir şüphelinin yalan söylediğini varsaymaya eğilimli olduğundan, bulgular gerekçe üretimine yönelik sonuçlar barındırıyor. Bu sonuçlar, şüphelilerin yaşama eğiliminde oldukları bellek hatalarını yakalamak için sorulması gereken soruları gösterebilir.”
Psikoloji Bilimi Birliği. Ç: O.
