Spiral halindeki gaz ve toz kolları, bebek bir gezegenin doğum işaretleri.
Dünya’dan 520 ışık yılı uzakta, yeni bir gezegen doğuyor. Şimdiye kadar binlerce ötegezegen tanımlanmış olsa da, Avrupa Güney Gözlemevi’nin Şili’de yer alan Çok Büyük Teleskop’unda (VLT) çalışan araştırmacılar, bir gezegenin doğuşunu ilk defa yakalamışlar. AB Aurigae isimli genç bir yıldızı çevreleyen kalın toz ve gaz diskinin ortasına yerleşmiş parlak bir sarmal, gezegenin doğuş bölgesi etrafında kıvrılıyor.
Genelde bebek gezegenlerin doğumunu müjdeleyen ve gülü andıran bu sarmallar, yeni gelen nesnelerin gazı nasıl dağıttığını ve sanki göldeki bir bot gibi dalgalar oluşturduğunu gösteriyor. Sarmalın merkezine doğru görülen sarı renkli büküm bölgesi, yıldızdan yaklaşık 4.5 milyar kilometre uzakta. Bu mesafe, Neptün’ün Güneş’e olan uzaklığı kadar. Çarşamba günü Astronomy & Astrophysics bülteninde yayınlanan çalışmada sarmal bir kol biçiminde tanımlanan bu büklüm, doğrudan genç gezegenin oluşumuyla meydana gelmiş.
Çalışmanın eş yazarı olan ve Fransa’daki Bordeaux Astrofizik Laboratuvarı’nda çalışan Anne Dutrey, Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESO) bir basın bülteninde şöyle söylüyor: “Bu büklüm, gezegen oluşumuna yönelik bazı kuramsal modellerden tahmin edilebiliyordu. Bir tanesi gezegenin yörüngesinden içe doğru, diğeri de dışa doğru uzayan ve gezegenin bulunduğu yerden birleşen iki sarmalın bağlantısına karşılık geliyor.” Sarmallar, büyüyen gezegende gaz ve tozun birikmesine olanak sağlıyor.
NASA‘ya göre gezegenler, insan saçının genişliğinden daha ufak olan toz parçacıklarından oluşuyor. Bu tozlar, genç yıldızların etrafında dolaşan, çörek biçimindeki patlayıcı gaz ve toz disklerinden çıkıyor. Kütle çekimi ile diğer kuvvetler, toz bulutunun içindeki maddeleri birbirine çarptırıp kaynaştırıyor ve bunlar kar topu gibi birikerek büyüyor. Bu kar topları, milyonlarca yıl boyunca ufak, sert taşlara ve sonrasında kilometrelere varan kayalara dönüşüyor. Milyarlarca yıl sonra ise, elinizde bebek bir gezegen oluyor.
İnsanı içine çeken bu görüntü, AB Aurigae veya Charioteer takımyıldızının şimdiye dek çekilmiş en derin fotoğrafını temsil ediyor. Bu takımyıldızı ilk kez, Atakama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Teleskop Dizisi (ALMA) ile birkaç yıl önce gözlenmiş. Fakat Anthony Boccaletti ile Fransa, Tayvan, Birleşik Devletler ve Belçika’daki diğer gökbilimciler bu yıl bir araya gelerek, Şili’deki VLT’yi bu genç yıldıza döndürüp, bölgenin şimdiye kadarki en net görüntüsünü yakalamışlar.
Avrupa Güney Gözlemevi, 39 metre genişliğindeki ana aynasıyla kendi türünde en büyük olan Son Derece Büyük Teleskop‘u inşa ediyor. Bu teleskop, zamanla uzayın derinliklerine daha yakından bakmamızı sağlayacak. 2025’te faaliyete geçmesi hedeflenen bu yeni alet, toz taneleriyle diğer maddeleri bu gibi gezegen barındıran disklerden ayırt edebilir. Bu sayede, gezegenlerin nasıl doğduğuna dair daha ince detaylar ortaya çıkabilir. Boccaletti, basın bülteninde şöyle aktarıyor: “Gaz dinamiklerinin, gezegenlerin oluşumuna nasıl katkı sağladığını doğrudan ve daha kesin şekilde görebiliriz.”
Yazar: Candice Wang/Çeviren: Ozan Zaloğlu.
