879 tonluk roket, bir deney uydusunu uzaya taşıdı.
Tarih yazan Long March 5, 25 tonluk ADY (Alçak Dünya Yörüngesi) kapasitesi ile Çin’in en büyük roketi. Roket, Çin’in uzay istasyonu ve gezegen keşif araçları gibi uzay projeleri için önemli bir basamak olacak.
3 Kasım’da en büyük roketi olan Long March 5’i (Çince, “Chang Zheng 5”) fırlatarak Çin, uzay macerasında bir adım daha ilerledi.
LM-5 ile fırlatılan Shijian 17, elektrikli tahrik sistemini test eden bir deney uydusudur. Uydu, jeostatik Dünya yörüngesine (JDY) konik şekilli bir uzay aracı yardımıyla yerleşti. Manevra ve yörüngede kalma için kullanılan iyonik itkiler kimyasal yakıtlı itkilere nazaran daha hafif olduklarından elektrikli itki sistemi, uydular için oldukça faydalı oluyor.
Çin Fırlatma Araçları Teknolojisi Akademisi tarafından üretilen LM-5 ağır hizmet fırlatma aracı, 1060’tuk itkiye sahip 25 ton yük taşıyabilen ve Amerikan Atlas-V ve Avrupalı Ariane-V ile aynı sınıfta bir rokettir. LM-5, elektronik itki testi yapan deney uydusu Shijian 17’yi jeostatik Dünya yörüngesine (JDY) fırlattı.
Bu grafik, 25 ton ADY ve 14 ton JDY kapasiteli Long March 5’in değişik varyasyonlarını göstermektedir. En baştaki roketler, daha yüksek yörüngelere ulaşabilmek için ek kademeler içerdiğinden daha uzunlar.
Aslında 6 tane LM-5 türevi roket olacaktı. Ancak bazılaı ilk olarak Eylül 2015’de fırlatılan Long March 6 ve Haziran 2016’da fırlatılan Long March 7 ile değiştirildiler. Long March 5, 6 ve 7 hep beraber modern Çin uzay programına iştirak edecekler.
9 yıllık araştırma ve geliştirme çalışmalarından sonra LM-5, Ekim 2016’daki ilk uçuşu için görücüye çıktı.
LM-5’in araştırma ve geliştirme aşaması 2007 yılında başladı. Yakıt hatları, itici tanklar, jet pompaları ve elektronik kontroller gibi bileşenlerinin entegre testlerinin tamamlanması ile birlikte Kasım 2015 başlarında roket gövdesinin üretimine geçildi. Gövde kalınlığı sadece 3mm olan LM-5’in güvenlik özellikleri elektronik kontrollerdeki gibi çift yedek sistem içermektedir. LM-5’in roket motorları, sıvı oksijen ve sıvı hidrojen (LOX / LH) yakıyor. Yan ürün olarak sadece su çıkması Long March 5’i, dinitrojen tetroksit ve kanserojen asimetrik dimetil hidrazin kullanan önceki Long March roketlerine kıyasla çok çevre dostu hale geliyor.
Çapı 5 metre olan birinci kademedeki LM-5’in iki adet LH-LOX YF-77 motoruna bağlı 2 ana iticisi, her biri 120 ton’dan toplam 240 ton itki sağlamaktadır.
LM-5 yaklaşık 5.2m çapında yük taşıma kapasitesine sahiptir. Bu, bir önceki Çin roketlerine kıyasla daha büyük yükler taşıyabileceği anlamına gelir. Kalıcı uzay istasyonu modülleri ve büyük çaplı casus uydular gibi yükler için kritik bir boyut. Her iki LM-5 türevinin ilk kademeleri 5 metre çapında olup dört tane yan iticiler ile donatılmıştır. Her bir yan itici, çift YF-77 motorundan 140 ton itki sağlamaktadır.
LM-5’in ikinci kademesinde manevra yapabilmek ve düşük Dünya yörüngesinden kurtulup Jeostatik Transfer Yörüngesine ulaştıracak gerekli gücü sağlaması için iki adet 10 ton itki kapasiteli YF-75D motoru bulunmaktadır.
3 Kasım’da fırlatılan LM-5 roketi, jeostatik yörünge uçuşlarını yapabilmesi için tasarlanmış Long March 5 türevi bir roketti. İlk aşamada dört yardımcı itici desteğiyle birlikte ana kademede 72 ton itki kapasiteli iki adet YF-77 sıvı hidrojen ve oksijen motoru kullanmaktadır. Derin uzay boşluğunda çalışan ve 10 tonluk itki sağlayan YF-75D motorları ile güçlendirilmiş Yuanzheng 2 (YZ-2) uzay aracı ve ikinci kademe, yükü JDY’ye yerleştirir. JDY’deki nesneler, aynı coğrafi bölgede kalacak kadar yüksektir; bu da, onları iletişim ve navigasyon gibi belirli alanların devamlı görüşünü gerektiren etkinlikler için kritik kılmaktadır.
The Long March 5’in her birinden 240 ton itki sağlayan çift YF-100s motoru olan dört adet yardımcı iticisi bulunur. İticilerin fırlatma esnasındaki görevi ana kadamedeki momentum ve hızın daha uzun sürmesi için ilk itmeyi sağlamasıdır.
Long March 5B’nin ikinci kademesi kaldırıldı ancak dört itki motoru korundu. LM-5B’nin ikinci kademesinin kaldırılmasıyla ağırlıktan sağlanan tasarruf, uzay istasyonları gibi büyük yüklerin dahil olduğu 25 tonluk yükleri alçak Dünya yörüngesine (ADY) taşımayı mümkün kıldı. Buna karşın, önceki Çin roketi, Long March 2, sadece ADY’ye 10 ton yük taşıyabiliyordu.
Sonraki yıllar için LM-5’in uzun bir görev listesi var. Gelecek sene, yeni nesil Çin askeri iletişim uydusunu jeostatik yörüngeye taşıyacağına daha sonra da Chang’e 5 aydan örnek getirme görevinde ve 2018-19 yıllarında da Mars’a keşif aracı gönderme görevinde kullanılacağına dair söylentiler var. Sonraki aşama 20 tonluk modülleri olan Çin’in kalıcı uzay istasyonu gibi daha ağır yükleri kaldırabilmek. Bunlardan sonra olası gelecek görevler arasında ise büyük casus uydularını fırlatma ve hatta birçok LM-5’in iştirak edeceği insanlı ay görevleri var.
Yazarlar: Jeffrey Lin and P.W. Singer
Başlıktaki -ki eki bitişik yazılır. Bari sen yapma PopSci!
Merhaba Efe. Uyarın için teşekkürler.