Çin, Dünya’dan yönetilmeyecek olan ilk uyduyu fırlatıyor.
XPNAV-1’i taşıyan LM-11 Roketi ve diğer birçok uydu, 10 Kasımda Çin’in kuzeyinden -bazı parçalar Burma’ya inse de- başarılı bir şekilde fırlatıldı.
Geniş uzay keşfi için insanlı Ay görevi ve Mars inişini kapsayan büyük planlarını desteklemek amacıyla Çin, dünyanın ilk x-ray navigasyon sistemini başlattı. 10 Kasımda, Gobi Çölü’ndeki Jiuquan Uzay Fırlatma merkezinden katı yakıtlı Long March 11 roketi içinde fırlatılan X-ray Atarca Navigasyon 1 (XPNAV 1) uydusu, gelecek yıl ISS’te kurulması planlanan X-ray Zamanlaması ve Navigasyon Teknolojisini (SEXTANT) araştıran NASA Keşif İstasyonunu alt ederek dünyanın ilk yörüngeye girecek x-ray navigasyon sistemi oldu.
X-ray atarcaları, yoğun bir nötron yıldızının kuvvetli çekim alanının, çift sistemli diğer yıldızdan gelen maddeyi emmesiyle oluşur. Yıldıza ait materyallerin etkileşimiyle nötron yıldızı üzerinde dönerek hareket eden -buna atım (pulse) denir- x-ray noktaları oluşur.
Navigasyon sistemi, iki yıldızlı sistemlerde bulunan x-ray atarcalarına bağlıdır. Aslında yoğun bir nötron yıldızının güçlü manyetik alanı diğer yıldızdaki gazları içine çeker ve gaz, nötron yıldızıyla etkileşime girdiğinde güçlü x-ray noktaları oluşturur. Eğer nötron yıldızının dönüş ekseni ve manyetik ekseni aynı hizaya gelmezse, nötron yıldızının dönüşündeki gibi x-ray noktaları görüş açısına girip çıkarken atımlar oluşacaktır. Bu navigasyon için kullanışlı bir araç olur.
Milisaniyelik atarcalar, öyle kısa aralıklı x-ray atımlarını oluşturur ki; bir uzay gemisi, bilinen birçok atarcadan (uydu yerine atarcalar kullanan GPS gibi) zaman farkı ölçümü yaparak 5 kilometrelik bir çapta güneş sistemindeki konumunu -ki bu uzay için oldukça iyidir- belirleyebilir. Asıl olay, tutarlı bir tempoda atım sağlayan atarcaları bulmaktır ki; x-ray atarcaları sık sık patlama frekanslarını hızlandırıp yavaşlatırlar.
XPNAV-1’in beşten on yıla kadar olan görevinin iki amacı var: x-ray navigasyonunda kullanmak amacıyla 26 x-ray atarcalarından bilgi toplamak ve bu bilgiyi XPNAV-1’in yörüngesini doğrulamak için bağımsız olarak kullanmak.
Eğer her şey planlandığı gibi giderse, XPNAV 1 hem x-ray atarcası veritabanını oluşturmak için veri toplayacak, hem de sonrasında bu bilgiyi, konumunu serbestçe doğrulamak için kullanabiliyor olacak. Yaklaşık 240 kg ağırlığındaki uydunun atarcaların oluşturduğu x-ray’i ölçen iki dedektörü var. Gelecekteki beş ila on yıl sürecinde, XPNAV 1, uzaydaki diğer elektromanyetik faaliyetlere karşı, 26 atarcadan elde edilmiş x-ray frekanslarını ölçen x-ray veritabanını oluşturacak. Atmosferik parazitlerden dolayı endişeye yer vermeden arka plandaki uzay gürültüsüne karşı atarca x-ray’lerinin doğruluğunu ve tutarlılığını da ölçecek. Verinin, başka navigasyon yardımı olmadan, uydunun konumunu tahmin edip edemeyeceğini görmek için bilgileri test ederek elverişliliğini teyit edecek.
X-ray navigasyonu, robotik insansız roketler ve ekstra insanlı gezegen görevleri gibi uzay sistemlerine hız kazandırıyor ve daha doğru navigasyonlar sağlıyor. Çünkü pahalı dünyevi radyo düzenekleri gerektirmiyor. Cepte de daha ucuz oluyor.
X-ray navigasyonunun daha fazla doğruluk ve güvenilirlik gibi avantajları var; uzay aracı, uzayın derinliklerine ulaşması daha uzun süren ve sinyal bağlantısını kaybeden radyo sinyallerine bağlı kalmak zorunda olmayacak. X-ray navigasyonu aynı zamanda daha ucuz; çünkü uzay aracının, navigasyon sinyalleri için, artık büyük, pahalı, zemin tabanlı radyo antenlerine ihtiyacı olmayacak. Ayrıca uzay aracı, bilimsel verinin dünyaya geri iletilmesi için bant genişliğini koruyarak daha bağımsız olacak. XPNAV 1’nin başarısı, yalnızca Çin’in uzay teknolojisinde büyük ve önemli bir olayı gerçekleştirmesinden ibaret değil, bununla birlikte Çinli astronotlar ve insansız uzay sondaları yörünge ardında daha özgür bir şekilde yolculuk edebilecekler.
Çeviren: Zeynep Seziş
İnanılmaz bir başarı ama Çinliler uzay çalışmaların da ne ara bu kadar hızlı bir gelişme gösterdi?