Derin Uzay Görevleri Astronotların Beyinlerine Zarar Verebilir

Bir Mars görevinde, geleceğin astronotları dünyanın koruyucu manyetik alanını terk etmek zorunda kalacaklar. Astronotlar derin uzaya çıktıkları gibi yüksek enerjili galaktik kozmik ışınlar gemilerinden ve vücutlarından geçecek. Bu ışınlar, astronotların sağlığı üzerinde tehlikeli ve kalıcı sonuçlar doğurabilir.

Kemirgenler üzerinde yapılan yeni bir araştırmada hayvanlar bir astronotun maruz kaldığı miktarda uzaydakine benzer radyasyona maruz kaldı; fakat altı ay sonrasında beyin hasarı ve bilişsel problemler yaşadıkları görüldü. Elde edilen bulgular gösteriyor ki; bu uzay radyasyonu astronotlarda hafıza problemleri, anksiyete ve muhakeme bozukluğu ortaya çıkmasına sebep olabilir.

Kaliforniya Üniversitesi’nden başyazar ve nörobiyolog Charles Limoli “Bu planlarımızı bozmuyor” diyor. “Astronotların Mars yolculuğundan tam gelişmiş bir Alzheimer ile veya bununla az çok benzer olan herhangi bir hastalıkla döneceklerini düşünmüyorum. Daha küçük ve fark edilemeyen değişiklikler olabilir. Ama yine de astronotlar sahip oldukları özerklik çerçevesinde, yapmakla yükümlü oldukları görevlerle ilgileneceklerdir.”

Araştırma geçen yıl yapılan ve farelerin radyasyona maruz kaldıktan altı hafta sonra beyinlerinde meydana gelen problemlerin ve davranış bozukluklarının nedenini ortaya çıkaran bir çalışmaya dayanıyor. Şimdiyse ekip, radyasyona maruz kalmış kemirgenlerin öğrenme ve hafıza testlerinde başarısız olduğunu ve ortaya çıkan problemlerin uzun bir zaman diliminde devam ettiğini buldu.

Diğer kemirgenlerle karşılaştırıldığında radyasyona maruz kalan fareler içinde bulundukları alanda yeni oyuncaklar aramaya ya da yerleri değiştirilen oyuncakları bulmaya daha az ilgi gösterdi. Radyasyona maruz kalmış sıçanlar ise içinde bulundukları ortamdaki değişimlere karşı daha az esnekti.

“Ayrıca fareler daha endişeliydi, labirentin kuytu bölgelerinde barınmayı açık bir alana çıkmaya tercih ettiler. Stres dolu deneyimleri unutmada sorun yaşıyorlarmış gibi görünüyordu.” diyor Limoli. Hayvanlar korkularını ortadan kaldıramıyor.

Ekip 10 Ekimde Scientific Reports’da yayınladıkları makalede “Bu durum insanlar için aşırı strese, anksiyeteye ya da acil ve beklenmedik durumlarda sakıncalı tepkiler vermeye karşılık geliyor olabilir.” diye yazdı. Astronotlar ayrıca hafızada, çoklu görevlerde ya da ani karar vermede problem yaşayabilirler. “Tabi ki bu insanlar dünyaya döndüklerinde ileri düzeyde demans geliştirme açısından yüksek bir riskle karşı karşıya kalabilirler” diyor Limoli.

Limoli ve ekibi bu problemlerin altında yatan nedenin beyin hasarı olma ihtimalini de araştırdı. İnceledikleri alanlar, nöron dendritleri (diğer sinir hücrelerinden elektrik akımı alan sivri yapılar), dramatik bir şekilde az dallar bulunduruyordu. Bu dallar nöronlar arasında sinyallerin taşınmasına yardımcı olarak öğrenmeyi ve hafızayı mümkün kılıyor. “Davranışla ilgili görevlerde en kötü performansı sergileyen hayvanlara baktığımızda bunlar dentrit dallarında en çok indirgenme gösterenler.” diyor Limoli.

Ayrıca ekip, kemirgenlerin beyinlerinde kalıcı iltihap olduğunu buldu. Bu iltihap bağışıklık hücrelerini harekete geçirebilir ve dendritlerin zarar görmesine yol açabilir.

Ekip hayvanların beyinlerinde bu zor durumu iyileştirmeye yönelik hiçbir işaret bulamadı. “Bu en şaşırtıcı bulgulardan biriydi” diyor Limoli. “Bu değişimler düzeltilmiyor ya da en azından biz tespit edemiyoruz.”

Gerçek şu ki, ekibin hala sürmekte olan deneyleri bu sorunların devam edeceğini gösteriyor. “Aslında bu hayvanların radyasyona maruz kalma süresi sadece dakikalar olsa da biz ortaya çıkan bu değişimleri şimdi, yani son bir senede, görüyoruz. Bu çok şaşırtıcı.” diyor Limoli.

İnsanlar için bu zararların görülebilir olması muhtemelen aylar sürecektir. Ama astronotlar derin uzay görevine çıkana kadar, insanların galaktik kozmik ışınlara maruz kalmaya nasıl tepki vereceğini bilemeyiz. Hazırlıklı olmak için Limoli ve ekibi beynin hangi bölgesinin uzay radyasyonuna daha savunmasız olduğunu bulmak istiyor. Ayrıca beyni radyasyondan koruyacak ya da onu iyileştirecek ilaçlar geliştiriyorlar. NASA da astronotların gemide fazlaca vakit geçirdiği yerlerin korumasını nasıl artırabilecekleri üzerinde çalışıyor. Fakat bu zor ve pahalı olabilir.
Ekip yine de iyimser. “Kozmik radyasyona maruz kalma korkusu yeni dünyaları keşfetmemize engel olmamalı. Aksine bu, bizi riskleri anlamaya ve potansiyel çözümler üretmeye teşvik etmeli.”

“Bunun uzayın derinliklerine gitmeyeceğimiz anlamına geldiğini düşünmüyorum” diyor Limoli. “Ama eğer orada nelerle karşılaşacağımızı bilirsek bununla daha iyi baş edebilmek için kendimizi hazırlayabiliriz.”