Dünya Daha Hızlı Dönerse Ne Olur?

Hızın 1 km/s artması bile işleri epey tuhaflaştırırdı.

Bu hayatta yeteri kadar endişelenecek şey var. Nükleer savaş, iklim değişikliği ve dişlerinizi doğru fırçalayıp fırçalamadığınız gibi şeyler… Dünya’nın çok hızlı dönmesi, listenizde çok yukarılarda olmamalı çünkü bunun yakın zamanda gerçekleşmesi çok muhtemel değil; eğer gerçekleşirse bile, muhtemelen ölmüş olacaksınız ve endişelenmenize gerek kalmayacak. Yine de, olayların nasıl gelişeceğini görmek üzere bazı uzmanlarla konuştuk.

İlk olarak, dünyanın şu an ne kadar hızlı döndüğünden bahsedelim. Bu durum aslında bulunduğunuz yere bağlı; çünkü gezegen, en hızlı şekilde bel kısmında dönüyor. Dünya eksenleri etrafında dönerken, çevresi de ekvatorda en geniş halini alıyor. Bu yüzden ekvator üzerindeki bir noktanın tekrar başlangıç konumuna gelmesi için 24 saatte epey uzağa gitmesi gerekiyor. Örneğin ekvatorun biraz daha yukarısında duran Şikago şehri saatte 1.207 km hızda giderken, ekvator saatte 1.669 km hızla dönüyor.

Eğer Dünya’nın dönüşünü saatte 1 km hızlandırabilirsek, kutuplardaki sular ekvatora gideceği için ekvator etrafındaki deniz seviyesi birkaç santimetre yükselir. Coğrafi bilgi sistemi (GIS) yazılımı yapan ESRI şirketinde analizci olan Witold Fraczek, “Bunu farketmek yıllar sürebilir” diyor.

Bazı uyduların yoldan sapması, çok daha farkedilebilir olur. Sabit konumlu uydular, gezegenimizin etrafında onun dönüşüne uygun bir hızda dönüyor. Bu yüzden, sürekli aynı noktanın üzerinde durabiliyorlar. Eğer gezegen saatte 1 km hızlanırsa, o zaman bu uydular artık uygun konumlarda duramaz ve uydu iletişimleri, televizyon yayıncılığı, askeri ve istihbari operasyonlar en azından geçici süreliğine kesilebilir. Yakıt taşıyan bazı uydular, konumlarını ve hızlarını buna göre ayarlayabilirler fakat diğerlerinin değiştirilmesi gerekir ve bunu yapmak pahalı olur.

“Bunlar, bazı insanların yaşamını ve rahatını bozabilir” diyor Fraczek. “Fakat herkes için felaketvari olmayabilir.”

Daha hızlı döndükçe, işler daha felaketvari bir hal alır.

Kilo verme

Dünya’nın dönüşünden kaynaklanan merkezkaç kuvveti, hızlı giden bir atlı karıncanın kenarındaki çocuk gibi; sizi sürekli gezegenden fırlatmaya çalışıyor. Yerçekimi şimdilik daha kuvvetli olduğundan, sizi yerde tutuyor. NASA’da gökbilimci olan Sten Odenwald’a göre Dünya daha hızlı dönecek olsaydı, merkezkaç kuvveti destek kazanırdı.

Şu An Kuzey Kutup Dairesi’nde ağırlınız yaklaşık 70 kilogramsa, ekvatorda 69.5 kilogram olabilir. Bunun sebebi; ekvator daha hızlı döndükçe oluşan merkezkaç kuvvetinin yerçekimiyle mücadele etmesidir. İleri sar tuşuna bastığınızda, ağırlığınız daha fazla düşebilir.

Odenwald’ın hesaplamasına göre ekvatorun hızı en sonunda saatte 28.390 km’ye çıkarsa, merkezkaç kuvveti o kadar büyük olur ki aslında hiç ağırlığınız olmaz. (Yani hâlâ hayattaysanız. Ona daha sonra geleceğiz.)

Sürekli jet lag

Dünya ne kadar hızlı dönerse, günlerimiz o kadar kısa olur. 1 kms’lik hız artışıyla, gün sadece bir dakika civarı kısalır ve 24 saatten oluşan epey katı bir programı takip eden dahili vücut saatlerimiz, muhtemelen bunu fark etmez.

Fakat normalden 100 kms daha hızlı dönecek olursak, bir günün uzunluğu muhtemelen 21 saat civarı olurdu. Vücutlarımız için bu durum, çılgın bir Yaz Saati uygulamasına benzerdi. Saatleri bir saat geri almak yerine, vücudunuzun alışma şansı olmadan onları her gün iki saat geriye alıyor olurdunuz. Üstelik değişen gün uzunluğu, muhtemelen hayvanların ve bitkilerin hayatını da karıştırırdı.

Fakat tüm bunlar, Dünya yalnızca aniden hızlanırsa olurdu. “Eğer milyonlarca yıl boyunca kademeli şekilde hızlanırsa, bununla başa çıkmak için uyum sağlarız” diyor Odenwald.

Daha kuvvetli kasırgalar

Eğer Dünya’nın dönüşü yavaş şekilde hız kazansaydı, kendisiyle beraber atmosferi de taşırdı; üstelik, günlük rüzgarlarda ve hava durumu kalıplarında büyük bir farklılık hissetmeyebilirdik. “Sıcaklık farkı, hâlâ rüzgarların temel sebebi olur” diyor Odenwald. Fakat olağanüstü hava durumları daha yıkıcı olabilir. “Kasırgalar daha hızlı döner ve içlerinde daha fazla enerji olur” diyor.

Bunun sebebi, daha önce bahsettiğimiz o tuhaf doğa olayıyla ilgili: Dünya, ekvatorun çevresinde daha hızlı dönüyor.

Eğer Dünya hiç dönmeseydi, kuzey kutbundan gelen rüzgarlar düz bir çizgiyle ekvatora eserdi (ve tersi olurdu). Fakat döndüğümüz için, rüzgarların güzergâhı doğuya doğru sapıyor. Rüzgarların bu eğrilişine Coriolis etkisi adı veriliyor ve bir kasırga da bu sayede dönüyor. Eğer Dünya daha hızlı dönseydi, rüzgarlar daha doğuya sapardı. “Bu durum, o dönüşü daha şiddetli hale getirirdi” diyor Odenwald.

Su dünyası

Ekvatordaki fazladan hız, okyanuslardaki suyun da orada toplanacağı anlamına geliyor. 1 kms daha yüksek bir hızda, ekvatorun etrafındaki sular sadece birkaç gün içerisinde birkaç santimetre derinleşirdi.

100 kms daha yüksek hızda ise ekvator boğulmaya başlardı. “Amazon Havzası’nı, Kuzey Avustralya’yı düşünüyorum. Ekvatoral bölgedeki adalardan bahsetmeye gerek yok bile. Bunların hepsi su altında kalırdı” diyor Fraczek. “Ne kadar derin olurdu bilmem ama 10 ila 20 metre kadar olacağını tahmin ediyorum.”

Eğer ekvatordaki bu hızı iki katına çıkarırsak ve böylece Dünya 1000 kilometre daha hızlı dönerse, “şüphesiz bir felaket olurdu” diyor Fraczek. Merkezkaç kuvveti, yüzlerce metre suyu Dünya’nın bel çevresine doğru çekerdi. “Kilimanjaro gibi en yüksek dağlar veya And Dağları’nın en yüksek zirveleri gibi yerler haricinde, bence ekvatoral bölgedeki her şey suyla kaplanmış olurdu.” Bu fazladan su, merkezkaç kuvvetinin daha düşük olduğu kutup bölgelerinin dışına çekilirdi ve böylece Kuzey Kutup Denizi çok daha sığ olurdu.

Bu arada, 1000 kms daha hızlı dönmekten gelen o ilave merkezkaç kuvveti; ekvatordaki suyun yerçekimiyle daha kolay mücadele edeceği anlamına geliyor. Fraczek’in tahminine göre hava bu bölgelerde çok nemli olurdu. Yoğun bir sis ve ağır bulutlarla örtülen bu bölgelerde sürekli yağış görülebilirdi; sanki suya ihtiyaçları varmış gibi.

Nihayetinde, saatte yaklaşık 27.000 kilometrede ekvatordaki merkezkaç kuvveti, kütleçekim kuvvetiyle eşleşirdi. Bundan sonra “ters yağmurlar görebilirdik” diye tahmin ediyor Fraczek. “Su damlaları, atmosfere gitmeye başlardı.” Bu noktada Dünya, şimdi olduğundan 17 kat daha hızlı dönüyor olacak ve ekvatoral bölgede, muhtemelen bu doğa olayına hayret edecek pek insan kalmayacak.

“Eğer bu az sayıdaki zavallı insan, Dünya’daki suyun çoğu atmosfer ve ötesine gittikten sonra hâlâ hayatta olursa; ekvatör bölgesinden mümkün olduğu kadar hızlı şekilde kaçıp gitmek isteyeceklerdir” diyor Fraczek. “Yani halihazırda kutup bölgelerinde veya en azından orta enlemlerde olmaları lazım.”

Depremler

Çok yüksek hızlarda (40.000 kms gibi) ve binlerce yılda, nihayetinde Dünya’nın kabuğu da değişir ve kutuplarda düzleşip, ekvator etrafında şişerdi.

“Dev depremler görürdük” diyor Fraczek. “Tektonik plakalar hızla hareket ederdi ve bu durum, küre üzerindeki yaşam için felaket olurdu.”

Ağır ol bakalım

İster inanın ister inanmayın, Dünya’nın sürekli dalgalandığını söylüyor Odenwald. Depremler, tsunamiler, büyük hava kütleleri ve eriyen buz tabakaları; tüm bunlar, dönüş hızını milisaniye seviyesinde değiştirebilir. Eğer bir deprem, zeminin bir kısmını yutar ve gezegenin çevresini çok hafif miktarda değiştirirse; Dünya’nın dönüşünü tamamlama süresini bilfiil hızlandırır. Büyük bir hava kütlesi, tam tersi bir etki oluşturabilir ve dönüşümüzü; kollarını içeri çekmek yerine dışarıda bırakan bir buz patencisi gibi çok ufak miktarda yavaşlatır.

Dünya’nın dönüş hızı, zamanla da değişir. Yaklaşık 4.4 milyar yıl önce, büyük bir şey Dünya’ya çarptıktan sonra Ay oluşmuştu. Odenwald’ın hesaplarına göre o zamanlar gezegenimiz, muhtemelen basık bir futbol topuna benziyordu ve o kadar hızlı dönüyordu ki, her bir gün yaklaşık dört saat sürmüş olabilirdi.

“Bu olay, Dünya’nın şeklini çarpıcı biçimde bozdu ve Dünya’yı neredeyse tamamen böldü” diyor Odenwald. “Böyle bir şey yeniden olacak mı? Umarız olmaz!”

Ay’ın oluşumundan beri, Dünya’nın dönüşü her 10 milyon yılda bir yaklaşık 6.1 kms yavaşlıyor ve bunun sebebi de çoğunlukla; Ay’ın gezegenimiz üzerindeki kütleçekim etkisi. Bu yüzden, Dünya’nın gelecekte daha yavaş dönmesi ve hızlanmaması, çok daha ihtimal dahilinde.

“Dünya’nın bu kadar çarpıcı biçimde hızlanmasının makul bir yolu bulunmuyor” diyor Odenwald. “Daha hızlı dönmesi için, uygun bir cismin uygun bir şekilde çarpması gerekiyor fakat bunun sonucunda kabuk sıvılaşırdı ve yine ölmüş olurduk.”

Yazar: Sarah Fecht/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.