İnsansı Atalarımız Neden Kısaydı?

Eğer zamanda 80.000 yıl öncesine, Pleistosen dönemine bir yolculuk yapsaydınız ve Endonezya’daki Flores Adalarında bir tur atacak olsaydınız, muhtemelen sadece Yüzüklerin Efendisi’nde görebileceğinizi düşündüğünüz bir sahneyle karşılaşırdınız: Küçük, kıllı hominidler, otsu savanlarla kaplı adada dolaşıyorlar. Bu küçük insanlar neredeyse 1 metre boyunda, ama Tolkien hobbitlerine göre çok daha kıllı ve daha az giyinikler.

Homo floresiensis olarak bilinen bu küçük hominidlerin adadaki kalıntıları 2003’te keşfedilmişti. Ancak evrimlerinin detayları ve nasıl bu kadar küçük olabildiklerine dair sorular o zamandan beri tartışma konusu. Ancak, bu evrimsel gizem sonunda aydınlanıyor. Flores Adaları’nda bulunan yeni fosiller, bizim en yakın atamız olan Homo erectus’tan evrimleşen başka küçük hominidlerin varlığını ortaya çıkardı. Bulgular 2 makaleyle Nature’da yayımlandı.

H.florensis’in kendisi kadar dikkat çekici olan sorular, Liang Bua Mağarası’nda 2003’te keşfedildiklerinden beri paleoantropolojicileri  meşgul ediyordu. En büyük soru ise: Nasıl bu kadar küçüldüler? Ve nasıl Flores Adaları’na geldiler? Şimdiye kadar iki yaygın teori vardı. İlki; hobbitler, Asya’nın güneydoğusu ve Cava Adası’nda da 1 milyon yıl öncesinde bulunduğu bilinen, insanların en yakın atası Homo erectus’ların izole olmuş bir popülasyonundan evrimleşti. Ya da H. floresiensis, Homo habilis veya Australopithecus gibi daha uzak ve önce yaşamış hominidlerin bir popülasyonundan evrimleşti. Ancak Wollongong Üniversitesinden arkeolog Gerrit van den Bergh Nature dergisinde, ikinci teorideki bir problemden bahsetti: “Daha önce hiçbir Homo habilis veya Australopithecus Afrika’nın dışında bulunmadı.”. Ayrıca böyle bir bağlantının olabilmesi için bu türlerin 2 milyon yıl önce Afrika’dan göç etmiş olması lazım. Ancak böyle bir durum daha önce belgelenmemiş, dolayısıyla olması pek mümkün değil.

Çalışmanın yazarları Van den Bergh ve arkeolog arkadaşı Adam Brumm, 3 ayrı bireye ait olan çene parçaları ve 6 dişi, Mata Menge topraklarındaki katmanlarından gün yüzüne çıkardılar. Bu alan, 2003’te H. floresiensis fosillerinin keşfedildiği Liang Bua’nın 70 km doğusunda. Bu homininler, Flores hobbitlerine çokça benzemesine rağmen 700.000 yaşındalar. Yani çok daha yaşlılar çünkü H. floresiensis’ler bu adada yaklaşık 100.000 yıl önce dolaşıyorlardı. Van den Bergh Nature’da şunları söylüyor: “ Bu hiç beklenmedik bir gelişme. Kazdığımız katmanlar, H. floresiensis’ten 600.000 yıl daha yaşlıydı.”.

Şaşılacak derecede çok hızlı bir adım.

Belki daha da önemli olabilecek bir keşif daha yapıldı. Henüz isim takılmamış bu yeni homininlerin dişleri, onlara göre daha büyük olan Homo erectus’larla belli oranda benzerlik gösterdi. Homo erectus’lar yaklaşık 1 milyon yıl önce Endonezya’ya gelmişti. Van den Bergh şunları söyledi: “Dişlerinin morfolojisi, H. floresiensis ile H. erectus arasında az ya da çok orta seviyelerde. Dolayısıyla mantıklı bir kesinlikte, H. floresiensis’in H. erectus’tan ayrılıp evrimleştiği söylenebilir.”.

Peki ya Homo erectus nasıl hobbite dönüştü? Adalarda izole olmuş popülasyonların, evrimsel açıdan bu tarz değişik şeyler yaptığı biliniyor. Ayrıca cücelik, adadaki diğer omurgalılarda da görülüyor. H. erectus’lardan bir populasyonun Flores adalarına yerleştiği ve hızlı bir cücelik periyodundan geçip sonunda yeni bir türe dönüştüklerine inanılıyor: H. floresiensis. Yeni fosiller bu teoriyi desteklemekle birlikte, aynı zamanda şaşılacak derecede çok hızlı bir gelişme olduğu sonucuna da ulaştırıyor. Van den Bergh şöyle diyor: “ Bu kadar hızlı olması bir hayli şaşırtıcı. Çünkü 1 milyon yılı aşkın süredir insanların Flores Adaları’nda olduğunu biliyoruz. Ve ardından 300.000 yıl sonra (yeni fosillerin uyuştuğu tarih), çoktan küçük hale gelmiş oluyorlar.”.

Bu tarz bir evrimsel cücelik olayı, primatlarda ilk defa gözlenen bir durum. Ve artık bu kadar kalabalık ve aşırı derecede globalleşen dünyada, insan evriminde bu tarz bir durumun gerçekleşmesi mümkün değil. Buna rağmen bu olay; biz insanlar üstünde bile, doğal seleksiyonun her daim oyunda olduğu evrimin inanılmaz gücünün çok önemli bir hatırlatıcısı.