NASA’nın Bilim Görevleri Müdürlüğü Heliofizik Bölümü, Güneş’in tabiatını ve dokunduğu her şeyi inceliyor. Bunlar arasında Dünya, atmosfer ve temelde gezegenin Güneş rüzgarı ile radyasyonuna karşı koruyucu bir güç alanı olan manyetosfer de bulunuyor. Birleşik Devletler dünkü tam Güneş tutulması sebebiyle yoğun bir duygu patlaması yaşarken NASA, bu doğal olayla ilgili en ilginç çalışmaların ve tarihin başlangıç noktası konumunda.
En heyecanlı “tutulma partileri”, yol kenarında hatıra tişörtleri satan standlar ve tam tutulma güzergâhı boyunca beliren kartondan Güneş gözlükleri ile yıldızımız, dün her zamankinden daha fazla rock yıldızıydı. Heliofizikçi ve NASA’nın tutulma lideri Dr. Kelly Korreck, bu büyüleyici gökbilim olayının arkaplanını anlattı ve en iyi seyir alanlarıyla ilgili ipuçları sundu.
Gökyüzündeki bulutların gitmesini beklerken, fotoğraf ekibimiz biraz gergindi. Ay büyük gölgesini Dünya’ya düşürürken, tutulmanın belirtilerini gördük ama bulutlar gidecek miydi? Cevabı yakında bulacaktık.
Bir tutulma, çok sayıda bilimsel veri noktasının müjdecisi
Ay’ın gölgesi sizi heyecanlandırmıyorsa, şunu düşünün: Albert Einstein genel görelilik kuramını 1915 yılında yayımlamıştı fakat kuram, Sör Arthur Eddington ve takımının Güneş’in kütleçekiminin yıldız ışığı üzerindeki etkisini ölçtüğü 1919’daki tam Güneş tutulmasına kadar kanıtlanmamıştı.
Evrenimizdeki en büyük yıldız (Güneş elbette) Dr. Korreck’i heyecanlandırıyor çünkü kendisi uzun zaman önce bu konuda doktora yapmış. Korreck, bilim insanlarının uzun zamandır Güneş tutulmalarını kullanarak bilimsel keşifler yaptığını belirtiyor. Örneğin tutulmalar, helyumu ilk defa tespit etmemize yol açmıştı. Dünkü tutulma da bilim insanlarına Güneş’in iyonosferdeki etkilerini inceleme fırsatı sunacak. İyonosferik katmandaki bozulmalar, GPS navigasyon sistemleri ve özellikle radyo dalgaları olmak üzere iletişim sinyallerimizde kısa kesintilere yol açabiliyor.
Tutulmaların Dünya’nın başka yerlerinde yaklaşık 18 ayda bir gerçekleşse de Dr. Korreck, aynı yerde sadece 400 ila 1000 yılda bir yaşandığını söylüyor. Aslında Teksas eyaletinin Austin şehrinde görülen son tam Güneş tutulması, 600 yıldan uzun bir süre önce 1397’de gerçekleşmiş. O zamanlar Austin diye bir yer yokmuş. Sonraki tutulma ise 2343’e kadar gerçekleşmeyecek; yani hepimiz gittikten uzun bir süre sonra.
“Normalde herhangi bir şehir veya kasabada sadece 400 ila 1000 yılda bir tutulma gerçekleşiyor” diyor Dr. Korreck. “Bu yüzden belli bir noktada tutulma görmek son derece nadir yaşanan bir durum olsa da bu özel dans, gezegenlerin bu özel hizalanışı Dünya’nın başka bir yerinde gerçekleşiyor.”
Dünkü tam tutulmanın bu kadar olağan dışı olmasının sebebiyse Güneş’in en faal halini yaşadığı “Solar maksimum” dönemi sırasında meydana gelmiş olması. Hatta NASA’nın Güneş’ten çıkan parlak, pembe renkli bukleler veya ilmekler şeklinde görüneceğini söylediği “flamaları” görme şansı bile var. Güneş’in manyetik alanının bu dönemdeki uzunluğu ve yoğunluğu sebebiyle tutulma, heliofizikçileri (ve bütün bilim camiasını) heyecanlandırdı.
“Tutulmaya dört buçuk dakika kaldı” diyor Dr. Korreck. “2017’de en fazla iki buçuk dakikaydı ama 2045’te altı dakika falan olacak. Bu yüzden 20 yıl sonra iple çekeceğimiz daha çok şey var.”
Görsel bir olaydan daha fazlası
Ay Güneş ve Dünya arasında durduğunda, dış mekandaki sıcaklıklar hızla düşebiliyor (10 dereceye kadar). Bir tutulma sırasında Güneş’i örten gölge, sıcaklığı hızlı bir şekilde ortadan kaldırır. Gökyüzü kararır ve sıcaklıklar düşer. Hatta ölçülebilir bir ses bileşeni dahi vardır.
Harvard Üniversitesinde çalışan gökbilimci Allyson Bieryla, Cuma günü CNN’e “Güneş’in parlak ışığını bir flüt sesiyle eşleştirdik” diyor. “Sonrasında bir klarnet olan orta frekansa geçti ve tam tutulma sırasında bir nevi düşük bir tıklama sesine indi” diye konuşuyor. “Hatta bu tıklama sesi tam tutulma sırasında yavaşlıyor.”
Olay sırasında gerçekleşen bu tuhaf ışık değişimine şahit olan hayvanlar ve böcekler aleminin çıkardığı seslerden bahsetmiyoruz bile.
“Bence genel olarak bir tutulma, bedenin tümüyle yaşanan bir deneyimdir” diyor Dr. Korreck. “Hava soğur, ışık değişir, gölge biraz daha keskin olur. Görsellikten daha fazlasını içeren bir gök olayını yaşama şeklidir bu. Gerçekten keyif almak ve bu özel hizalanmadan yararlanmak için biraz zaman ayırın.”
Tam tutulma anı yaklaşırken, sanki gerçekten alacakaranlık olmuş gibi yakındaki atlar anırmış ve köpekler havlamıştı. Ve işte oldu: Bulutlar ayrıldı ve gökyüzü karardı, hayvanlar sessizliğe büründü ve manzarayı bir durgunluk kapladı. Taç kürenin ardından beliren Güneş patlamalarını görebiliyorduk ve Venüs Güneş’in altında belirmişti. Birkaç dakikalığına zaman durmuş ve sonrasında gün ışığı yeniden sızmıştı. Bu asla unutmayacağım bir şey.
Yazar: Kristin Shaw/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
