İç Espresso’nu sonra da vur kafayı yat
Yanlışlık varmış gibi gözüküyor, fakat yok. Uykunuz varken, kafein almak zararlıymış gibi düşünülebilir, ama Boston Çocuk Hastanesi’ndeki kimi farelerde bu durum biraz daha farklı gelişti.
Bu hastanedeki nörolog ve nörobiyologlar, bir yolunu bulup kronik ağrı sorunları olan hastalarının uyku yoksunluklarını gidermeye çalıştılar. Ağrı çekerken uykuya dalmak zordur, uykusuz kalırsınız, bu durum ağrıyı kötüleştirmektedir. Çalışmalara farelerle başladılar. Uykusuz bırakılan farelerde ağrıya duyarlılık arttı, ağrı verici bir uyarana (ısı, soğuk ya da sert ve baharatsı kapsaisine -biberlere acı tadı veren asıl madde, saf halde o kadar kuvvetlidir ki, bu madde ile çalışanlar maske takmak zorundadırlar,) maruz bırakıldıklarında, yorgunsalar daha fazla reaksiyon verdiler. Hem insanlarda hem de farelerde, yapılabilecek en iyi şey, ibuprofen gibi bir ağrı kesici alıp, ağrıyı hafifletmek, sonra da biraz dinlenmektir. Ama araştırmacılar, bunun işe yaramadığını buldular. Morfin bile işe yaramadı. Uyanıklık sağlayan ilaçlar -kafein ya da reçeteli ilaç modafinil gibi- epeyce daha çok işe yaradı. Çalışmalarını Nature Medicine’da yayımladılar.
Farelerde, ağrı kesici deneyleri yapmak için, aşmanız gereken bazı sorunlar var. Bunlardan en önemlisi, farelere ağrıları olup olmadığının sorulamamasıdır. Daha doğrusu sorulabilir, ama verdikleri cevabı anlayamayız. Kanser ya da diyabet araştırmalarında, farelerin semptomlarını tarif etmelerini istemeden ölçerek anlayabileceğimiz etkiler vardır. Fakat ağrı kişiye özgüdür. Ağrınızın, nasıl hissettirdiğini anlatmaya çalışabilirsiniz ya da bir ölçekten numaralandırabilirsiniz -yine de ağrınızın nasıl bir şey olduğunu başka bir insana tam olarak anlatabilmiş değilsinizdir. Kaynağı, ister ölçülebilir olsun isterse her şey sadece sizin kafanızda olsun, hiç fark etmez. Eğer, ağrınız olduğunu düşünüyorsanız, ağrınız vardır.
Fareler, ağrıları var mı söyleyemezler. Tek yapabileceğimiz davranışlarını yorumlamak ve bir sonuca ulaşmaktır. İyi dinlenmiş bir fareyi, bir ısı kaynağına maruz bırakırsanız ve 3 saniye dayanıp geri sıçrarsa, yorgun fare ise 1 saniyede geri sıçrarsa, yorgun farenin acıya daha hassas olduğu yorumunu yapabiliriz. Bu nörobilimciler de, tam olarak böyle yaptılar. Farenin, genel olarak çok hassas bir fare olup olmadığını anlamak için bir kaç ilave test de eklediler. Uyku yoksunluğu içeren fare deneylerinin çoğunda, fareler egzersiz yaptırılarak ya da strese sokularak ayakta tutulurlar. Bu nörobilimciler, daha gerçekçi bir yaklaşımda bulundular ve fareleri eğlendirerek ayakta tuttular. Aynen bizim, gece geç saatlere kadar TV izlediğimiz ya da internetten biraz daha biraz daha diyerek sürekli bir şeyler okuduğumuz gibi. Çiğneyecekleri biraz pamuk ya da düzenleyecekleri yuva malzemeleri verirseniz, fareler de, uyku saatlerini epeyce geçirip ayakta kalacaklardır. Bunu 12 saat yapın, elinizde ağrı deneylerinizi yapacağınız oldukça uykulu bir grup fare olur.
Kafein ve modafinil, uykusuz farelerin, normal bir ağrı eşiği düzeyine ulaşmalarında faydalı oldular, fakat insanlarda bu durum nasıl henüz tam bilinmiyor. Güzel bir gece uykusu, daha az ağrılı bir güne nasıl katkı yapar? Kafein, uyku kadar iyi mi? Kafein, uykunuzu kaçırıp ta sabaha kadar uyuyamazsanız, o zaman ne olacak?
Kafeinin akut ağrıya iyi geldiği biliniyor. Bu yüzden, bazı ağrı kesicilerin içinde kafein var- ilacın ağrı kesici etkilerini arttırıyor. Akut ağrıda, örneğin tansiyon ağrılarında, işe yarayabiliyor. Kronik ağrı, farklı bir dert, üstesinden gelmek o kadar da kolay değil. Hatta, bazı insanlar, ufak farelerimizin deneyimlediği ağrılardan oldukça farklı olarak, belirli bir ağrıdan değil, nerede olduğu bile belli olmayan karmaşık ağrılardan muzdaripler. Eğer, kafein işe yarıyorsa, hastalar düzenli ağrı kesici kullanmanın yan etkilerinden de kurtulacaklar.
Bu tür deneyler için birçok gönüllü insan hazırdır ama sanırım yasalar buna engel. Ayrıca bu modafinil inanılmaz bir ilaç, Amerikan askerleri için geliştirilen bu ilaç, 3 gün boyunca insanın uyku problemi olmadan ayakta kalmasını sağladığı gibi, enerjisinden bir şey kaybetmiyor.