Tadmamet köyü, Fas’taki hareketli Marakeş şehrinin güneyinde, arabayla bir saatlik uzaklıkta. Ama bu köy resmen apayrı bir dünya.
Köy Yüksek Atlas dağlarında yer alıyor. Köyün 400 sakini en yakın köyden 40 km uzakta, basit ve kırsal bir hayat yaşıyor.
Arpa, patates ve elma gibi ürünler ana gelir kaynağı. Çoğu insanın arabası yok. Hiç akıllı telefon ve internet bağlantısı yok. Elektrik erişimi için bile, özellikle zorlu kış aylarında mücadele etmeleri gerekiyor.
Ancak, artık enerji ihtiyaçlarını karşılamak için yeni bir imkanları daha var. Ve bu kaynağı da alışılmadık bir yerden: köyün ibadet yeri olan camiden.
Tadmamet geçen yıl haber oldu: Köy, ülkede sıfırdan inşa edilen ilk güneş enerjili camiye sahip oldu. Çatısı çok fazla enerji üreten fotovoltaik güneş panelleri ile kaplıydı ve sadece camiye değil, yanındaki imamın evine, hatta aynı zamanda köyün büyük kısmına da enerji sağlıyordu.
Teşebbüs için destek sağlayan Alman hükümet ajansı, Alman Uluslararası İşbirliği Örgütü’nden (GIZ) Jan-Christoph Kuntze, “Ülkede ilk enerji üreten cami bu oldu,” diyor.
Tadmamet camisi benzersiz olmanın yanısıra, diğer camilere de enerji yönünden fayda sağlamak için önderlik ediyor. Üç yıl önce Fas hükümetinin başlattığı ”yeşil cami” projesinin (51 bin cami ile başlanarak, kamu binalarının enerji kullanımını azaltmayı amaçlayan bir girişim) bir parçası.
Camilerde en çok enerjiyi aydınlatma tüketiyor, bunu kısa süreli görevler için, örneğin namaz vaktinde kullanılan ses donanımı ve temizleme yapmak için gereken güç izliyor.
Kuntze, “camilerin enerji tüketimi diğer binalarınki kadar karmaşık değil, bu nedenle buna başlamak için iyi bir yer,” diyor.
Fas Müslüman bir ülke, bu nedenle camiler toplumda birleştirici bir rol oynuyor.
Tadmamet’teki cami, aynı zamanda köydeki tek kamu binası. Onarılmaya ihtiyacı olan küçük okul binasının yerine bir öğretim mekanı olarak kullanılıyor.
Köy birliğinin lideri Brahim Idbdslaam, “çocuklar artık ışıklar yandığı için, burada herhangi bir zamanda eğitim alabiliyorlar” diyor. “Okulun ışıkları yoktu.”
Köyde yaşayan ve ailesi yeni caminin yapıldığı araziyi bağışlayan Taouli Kebira, ”insanlar mum ışığında dua ettikleri günleri hala hatırlıyor” diyor.
“Rüzgar olursa mum söndürülür ve karanlıkta devam edilirdi.”
Cami, geceleri sokak lambalarına da enerji sağlıyor. Köy önceden, gün batımından sonra karanlıkta oturuyordu. Şu anda el ile yapılan sulama amacıyla kuyudan su pompalama işi, camideki ilave elektrik kullanılarak yapılabilir diye düşünmüşler ve buna yönelik planlar yapıyorlar.
Tadmamet Cami, duadan önce abdest almak için sıcak su sağlayan, çatının bir köşesinde bulunan, bir güneş enerjili su ısıtıcı ile donatılmış. İçeriye enerji tasarruflu LED ışıkları yerleştirilmiş.
Kuntze, “hanelerin sıcak suyu yok,” diyor. “Şimdi köy halkı, caminin yanındaki yıkama odasında sıcak bir duş alabiliyor.”
Elektrik pahalı – bu yüzden Kebira diğer köylülerin de evlerinde güneş enerjisi kullanmak istediğini söylüyor. PV panellerin ve güneş enerjili su ısıtıcılarının fiyatları düşüyor olmasına rağmen, Tadmamet gibi düşük gelirli bölgelerde maliyet kişisel kullanım için hala yüksek.
Yine de proje, yeşil enerjinin farkındalığını ve kabulünü arttırmakta fayda sağlıyor ve bazıları bunu satın almaya istekli. Güneş enerjisinin maliyet avantajları uzun vadede daha iyi anlaşılacak: Caminin ucuz güneş enerjisi, köyün geri kalanına da yarar sağlıyor.
Idbdslaam, “eski caminin elektrik faturası, topluluk üyeleri arasında bölüştürülüyordu, şimdi ise bir şey ödemiyoruz,” diyor.
Her şey, 2030’da Paris iklim anlaşmasını desteklemek için yapılıyor. Fas’ta %34 daha az salım yapmak ise daha büyük bir hedefin parçası. Geçen sene Marakeş’teki iki büyük camiyi de içeren yeşil cami pilot projesinin bir parçası olarak 100 cami yenilendi.
Ülke halen, hızla artmakta olan enerji ihtiyaçlarını karşılamak için fosil yakıt kullanıyor. Son 10 yılda nispeten yeni altyapı projeleri nedeniyle elektrik talebi iki katına çıktı. Kendilerine gereken petrol, gaz ve kömürün yaklaşık %97’sini ithal ediyorlar.
Bununla birlikte, yılda 3000 saatten fazla güneş ışığı ve birkaç bölgede rüzgar ve hidroelektrik enerjiden enerji üretmek için ideal şartlara sahip olan Fas, 2030 yılına kadar enerjisinin% 52’sini yenilenebilir kaynaklardan üretmeyi hedefliyor.
Yeşil camilerin faydaları sadece bir köye güç vermekten çok daha fazla. İklim değişikliği Tadmamet halkı tarafından çok yoğun şekilde hissediliyor.
Kuraklık daha sık oluyor ve olduğunda ürünleri sulayacak su azalıyor. Idbdslaam, “mahsullerimize haftada bir kez su verirdik, ancak şimdi ayda bir kez su verebiliyoruz” diyor. “Mahsulumuz bu nedenle azaldı.”
Durumun daha da kötüye gideceğinden korkuyor, ancak camiye kurulan yeni teknolojiler ona umut veriyor. “Sürdürülebilir enerji kullanımı yararlı olacaktır” diyor.
Yeşil cami projesinin amaçlarından biri, halkı bunun yararları hakkında eğitmek. Program atölyeler sunuyor ve yeşil enerjinin nasıl çalıştığını açıklamak için radyo kanalıyla bilgi veriyor. İmamlar ve din insanları, enerji verimliliği ve yeşil teknolojilerin, İslam uygulamasında teşvik edilen saygı, tutumluluk ve ılımlılık değerleri ile ne kadar uyumlu olduğunu açıklıyor.
Kuntze, “halkı yenilenebilir enerji teknolojilerinden haberdar etmek ve insanların evlerinde bunu kullanmaya başlamaları önemli” diyor.
Yeşile yönelmek yeni iş olanakları yaratabilir. Yeşil cami projesinde çalışan insanlara, enerji denetimlerinin nasıl yürütüleceği, kullanılan teknolojilerin nasıl kurulacağı ve sürdürüleceği öğretiliyor.
Hammamet’te camiler yeniden inşa edildiğinden beri köylüler ek beceriler kazandı.
Zaten yeni bir cami inşası planlandığı için, deneme konusu olarak buna öncelik verilmişti. Kuntze, “proje ortaklarımız çağdaş standartlara uygun, enerji verimli bir cami inşa etmeyi önerdi,” diyor.
Köydeki evlerin çoğu taştan ve betondan yapılmış. Ancak bölgenin kavurucu yazları ve dondurucu kışlarına daha iyi direnmesi için bu bina, geleneksel bina yapma yöntemiyle yani optimum sıcaklığı yıl boyunca korumak üzere tasarlanmış kerpiç tuğlalarla yapılmış.
Camiyi inşa etmeye yardım eden köy sakini Ouaoufdi, teknikleri önceden duymuş, ancak bunları uygulamak için hiç zamanı olmamış. Tecrübe sahibi olmasına rağmen, geçmişteki çalışmalarından yararlanmak için sezgilerini de kullanmış. Şimdi proje yönetimi ve güvenliği gibi mesleki beceriler kazanmış.
Idslaam, “birçok genç camiyi inşa etmeye yardım etti ve şimdi sertifikaları var,” diyor. “Diğer işler için başvururken özgeçmişleri iyi olacak.”
“Camiden çok gurur duyuyoruz,” diyor. “Bir rüyaydı, gerçek oldu.”
Cami fotoğrafları: GIZ Photographer Adnane Azizi
BBC Future
