Kurşun benzine ilk olarak 1923 yılında, araba motorlarının sağlığını korumak için eklenmişti. Ancak yeni bir araştırmaya göre otomotiv sağlığı, insanların sağlığına mal olmuş.
Araştırmacılar yayımlanan yeni çalışmalarında, bugün hayatta olan ve çocukluk döneminde kurşunlu benzinden çıkan egzoz dumanına maruz kalan 170 milyondan fazla Amerikalının toplamda 824 milyon IQ puanı kaybettiğini hesaplamışlar. Bu sayı, Birleşik Devletler nüfusunun hemen hemen yarısına denk.
Duke Üniversitesinde klinik psikoloji dalında doktora adayı olan Aaron Reuben ve Florida Eyalet Üniversitesindeki meslektaşlarının elde ettiği bulgular, 1996 öncesinde doğan Amerikalıların, beynin daha hızlı yaşlanması gibi kurşunla ilişkili sağlık sorunları yönünden daha büyük tehlike altında olabileceklerini akla getiriyor. Kurşunlu benzin kullanımı ABD’de 1996 yılında yasaklanmış. Fakat araştırmacılar, bu dönemin sonundan önce ve özellikle de kurşunlu benzin kullanımının zirveye ulaştığı 1960’lar ile 70’lerde doğan kişilerin çocukluk dönemlerinde endişe verici seviyede kurşuna maruz kaldıklarını belirtiyor.
Araştırma takımının bulguları, hafta başında Proceedings of the National Academy of Sciences bülteninde yayımlandı.
Nörotoksik bir madde olan kurşun, vücuda girdikten sonra beyin hücrelerini aşındırabiliyor. Bu yüzden sağlık uzmanları, yaşamın herhangi bir noktasında kurşuna maruz kalmanın hiçbir seviyede güvenli olmadığını belirtiyor. Küçük çocuklar, kurşunun beyin gelişimine zarar vermesi ve bilişsel kabiliyeti düşürmesi açısından özellikle savunmasız durumda. Maalesef hangi yaşta olursak olalım, beyinlerimizin kurşundan korunma kabiliyeti bulunmuyor.
“Kurşun toz şeklinde solunduğunda, sindirildiğinde veya suda tüketildiğinde kan akışına karışabiliyor” diyor Reuben. “Kan dolaşımına girdiğinde, kan beyin bariyerinden beyne geçebiliyor ki bu bariyer, beyni birçok zararlı madde ve patojenden koruma bakımından oldukça iyi; ama hepsini engelleyemiyor.”
Kurşunun insanların kan dolaşımlarına girmesine sebep olan başlıca unsurlardan biri de otomotiv egzozları olmuş.
Reuben ve Florida Eyalet Üniversitesinde sosyoloji profesörü olan eş yazarlar Michael McFarland ile Mathew Hauer, 70 yıldan uzun süre kullanılan kurşunlu benzinin insan sağlığı üzerinde kalıcı bir etki bırakıp bırakmadığını merak etmiş. Bu karmaşık soruyu cevaplamak içinse, oldukça basit bir stratejiyi tercih etmişler.
Birleşik Devletler’de herkesin ulaşabileceği çocukluk dönemine ait kandaki kurşun seviyelerine, kurşunlu benzin kullanımına ve popülasyon istatistiklerine yönelik verileri kullanan araştırmacılar, 2015 yılında hayatta olan her Amerikalının yaşamları boyunca kurşuna ne kadar maruz kalmış olabileceğini belirlemişler. Bu verilerden yola çıkan ve kurşunun halk sağlığı üzerindeki zararlı etkisini temsilen kurşunlu benzin sebebiyle kaybedilen IQ puanlarını hesaplayan araştırmacılar, kurşunun insanların zekasına nasıl saldırdığını tahmin etmişler.
Sonuçlar araştırmacıları şaşkınlığa uğratmış.
“Ne yalan söyleyeyim, şok olmuştum” diyor McFarland. “Sayılara baktığımda ise, buna hazırlıklı olmama rağmen hâlâ şok içerisindeydim.”
2015 itibarıyla 170 milyondan fazla Amerikalı (ABD nüfusunun yarısından fazlası), çocukluk döneminde kanlarında klinik açıdan endişe verici miktarda kurşun taşıyormuş. Muhtemelen IQ’ların düşmesiyle sonuçlanan bu durum, söz konusu kişileri beyin boyutunun azalması, zihinsel hastalık olasılığının yükselmesi ve yetişkinlikte kalp damar hastalıklarının artması gibi diğer uzun vadeli sağlık sorunlarına karşı daha büyük bir riske sokmuş.
Kurşunlu benzin tüketimi, 1960’ların başlarında hızla yükselerek 1970’lerde zirveye ulaşmış. Bunun sonucunda Reuben ve meslektaşları, esasında bu yirmi yıllık zaman dilimi içerisinde doğan herkesin araba egzozundan çıkan tehlikeli seviyelerdeki kurşuna neredeyse kesin olarak maruz kaldığını keşfetmiş.
Daha da çarpıcı olanı ise, kurşunun zekaya verdiği zararmış: Çocuklukta kurşuna maruz kalınması, Amerika’nın toplu IQ puanını tahminen 824 milyon puan düşürmüş; yani kişi başı ortalama üç puan kadar. Araştırmacıların yaptığı hesaplamalara göre en kötü ihtimal, 1960’ların ortaları ila sonlarında doğan kişilerin altı IQ puanına kadar kayıp yaşaması ve kanlarında en yüksek seviyede kurşun saptanan çocukların (klinik açıdan endişe sebebi olan mevcut en düşük seviyenin sekiz katı) ise durumdan çok daha kötü etkilenerek, ortalamada yediden fazla IQ puanı kaybetmiş olabilmesi.
IQ’nun birkaç puan düşmesi önemsiz gibi görünebilir fakat makalenin yazarlarına göre bu değişimler, ortalama altı bilişsel kabiliyet (85’ten daha düşük IQ) taşıyan kişileri zihinsel yetersizliğe (70 altı IQ) götürebilecek kadar çarpıcı boyutta.
McFarland, bundan sonrasında çocukluk dönemindeki kurşuna maruz kalma oranlarındaki etnisite farklılıklarını analiz etmeyi ve kurşuna beyaz çocuklardan daha sık ve daha büyük miktarlarda maruz kalan siyahi çocukların sağlık yönünden yaşadığı adaletsizlikleri vurgulamayı umuyor.
Çocukluk döneminde yüksek miktarda kurşuna maruz kalan yetişkinlerin beyinlerinde daha hızlı yaşlanma görülebileceğine ilişkin önceki bulgular göz önüne alındığında; Reuben’in bir sonraki adımı, geçmişte kurşuna maruz kalmanın ileriki yaşlarda beyinde meydana getirdiği uzun dönemli sonuçları incelemek olacak.
“Milyonlarcamız geçmişte kurşuna maruz kalmış halde dolaşıyor” diyor Reuben. “Bu durum bir araba kazası geçirmeye ve rotator manşet yırtığınızın iyileşerek eski sağlığınıza kavuşmanıza benzemiyor. Vücutta halen anlamaya çalıştığımız farklı şekillerde taşınan ve sonuçları ömür boyu sürebilen bir hasar gibi görünüyor.”
Yazar: Dan Vahaba/Duke Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
