Dünya’da olan şey Dünya’da kalmıyor.
NASA’nın ICON göreviyle yürütülen gözlemleri kullanan bilim insanları, Dünya’nın uzun süredir kuram halinde olan uzay kenarındaki dinamosuna dönük ilk doğrudan ölçümleri sunuyorlar: Gücünü rüzgardan alan bir elektrik üreteci olan bu dinamo, kafamızın üstünde 100 kilometreye varan hızlarda Dünya’yı turluyor. Söz konusu dinamo, Dünya ve uzay arasında elektrik yüklü bir sınır olan iyonosferde geziniyor. Gücünü üst atmosferde bulunan, alt atmosferden yükselen ve çoğu fırtınadan daha hızlı olan gelgit rüzgarlarından alan bu dinamo, uyduları ve Dünya’daki teknolojiyi etkileyen bir elektrik ortamı meydana getiriyor.
Berkeley – California Üniversitesinde çalışan ve yeni çalışmanın da baş yazarı olan ICON baş araştırmacısı Thomas Immel, “Plazma hareketinin yarısı, aynı manyetik alan hattında gözlemlediğimiz rüzgarlara atfedilebilir” diyor. “Plazmanın ne yaptığını tahmin etmek istiyorsanız, bu size önemli bir gözlem fırsatı sunuyor.”
ICON’un gözlem yaptığı ilk yıl, Güneş’in 11 yıllık faaliyet döngüsünün sessiz aşaması olan minimum Güneş dönemine denk gelmiş. Bu dönemde Güneş’in davranışı düşük ve sabit bir kalıp sergiliyor. “Güneş’in pek fazla faaliyet göstermediğini biliyoruz. Fakat aşağıdan çokça değişkenlik olduğunu ve ardından iyonosferde kayda değer değişimler gerçekleştiğini gördük” diyor Immel. Bu durum karşısında araştırmacılar, Güneş’i ana etkenler arasından çıkarabileceklerini düşünmüş.
Güneş etkin aşamaya geçerken, bilim insanları da uzay ve Dünya’nın atmosferi arasında gerçekleşen daha karmaşık değişim ile etkileşimleri inceleme fırsatı bulacak.
Immel, iyonosfere yönelik uzun süredir var olan kuramların doğrulanmasının kendisini heyecanlandırdığını söylüyor. “İyonosferin, verilerde olduğu gibi davranmasına yol açan şeylerin yarısını bulduk” diyor. “Bilmek istediğimiz şey buydu.”
Gökyüzü boyunca dalgalanarak güç kazanan gelgit rüzgarları büyüyerek, iyonosferde sert şekilde esiyor. Elektrik dinamosu da bunun sonucunda hızlanıyor.
Çalışma Nature Geoscience bülteninde yayımlandı.
Kaynak: NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
