Zaman orada farklı tutuluyor.
Ay’da saat kaç?
Bu soru şu an için biraz yorum meselesi. Fakat insanlık orada kalıcı olarak dükkan açmak istiyorsa, çok daha bilimsel olmamız gerek. Hazırlıklara başlayan NASA, saatlerini yaklaşan Artemis görevlerine ayarlıyor. Beyaz Saray, Salı günü ajansa bir Eşgüdümlü Ay Zamanı (LTC) belirleme talimatı veren genelge yayımladı. Bu zaman dilimi, insanlığın Ay’da kalıcı olabilecek varlığını yönlendirmeye yardımcı olacak. Uluslararası çapta tanınan Eşgüdümlü Evrensel Zaman (UTC) gibi LTC’de de zaman dilimlerinin yanısıra Yaz Saati Uygulaması bulunmayacak.
Dünya’daki zaman dilimlerine pek benzemeyen LTC, Ay için bir zaman dilimi referansı niteliğinde.
Einstein’in da söylediği gibi zaman çok göreceli. Dünya’da tutulan zamanın büyük bir kısmı Eşgüdümlü Evrensel Zaman’a (UTC) bağlı. UTC ise zamanı mümkün olan en hassas şekilde belirlemek üzere tasarlanan uluslararası bir atomik saat dizisine bağlı. UTC, gezegenimizin kütleçekim kuvvetleri karşısında oldukça iyi çalışıyor ancak fizik sayesinde cisimler, Ay da dahil uzaydaki diğer yerlerde farklı şekilde gözlemleniyor.
ABD Bilim ve Teknoloji Bakan Yardımcısı ve Bilim ve Teknoloji Politikaları Dairesi (OSTB) Başkanı Arati Prabhakar, Salı günkü resmi memorandumda şöyle aktarıyor: “Genel ve özel görelilik sebebiyle, bir saniyenin Dünya’da tanımlanan uzunluğu farklı kütleçekim koşullarındaki bir gözlemciye ya da yüksek bir nispi hızda hareket eden gözlemciye farklı görünecektir.”
Bu sebeple Ay’daki astronotun bakacağı Dünya tabanlı bir saat, diğer periyodik değişkenliklerin etkileriyle beraber Dünya’daki her gün için ortalama 58,7 mikrosaniye kayıplı görünür. Bu miktar kulağa fazla gibi gelmeyebilir fakat son derece hassas süre tutma, senkronizasyon ve lojistik gerektiren gelecekteki Ay araçları ve uyduları için büyük sorunlar teşkil eder.
ABD OTSP Ulusal Güvenlik Başkan Yardımcısı Steve Welby, “Uzaydaki operatörler arasında tutarlı bir zaman tanımının olması; uzayda durumsal farkındalık kabiliyetlerinin, dolaşımın ve iletişimin başarılı olması açısından büyük önem taşıyor ki bunlar, ABD hükümeti ve uluslararası ortaklarının müşterek çalışmasını mümkün kılmak için temel nitelikte” diyor Salı günkü duyuruda.
NASA’nın yeni görevi, kesin zamanın belirlenmesinden daha fazlasıyla ilgili; aynı zamanda simgesel de. ABD 1970’lerden bu yana ilk insanları yeniden Ay yüzeyine geri göndermeyi hedeflese de bu amaçta yalnız değil. Reuters‘ın Salı günü aktardığı üzere Çin 2030 yılında Ay’a astronot göndermek isterken, Japonya ve Hindistan geçtiğimiz sene uyduya mürettebatsız uzay araçları kondurmayı başarmıştı. Uluslararası bir LTC belirleme yolunda ilerleyen ABD, Ay konusundaki liderlik planlarını herkesin bilmesini istiyor.
Fakat LTC’nin gerçeğe dönüşmesi için gereken tüm hesaplamaların pekişmesi için küresel çapta fazla miktarda tartışmaya (ve evet, zamana) ihtiyaç olacak. Beyaz Saray yayınladığı bildiride Eşgüdümlü Ay Zamanı’nı uygulamaya koymak için Birleşmiş Milletler Uluslararası Telekomünikasyon Birliği gibi “mevcut [zaman tutma] standart kurumlarının” yardımıyla yapılan uluslararası anlaşmalar gerekeceğini kabul ediyor. Ayrıca bu konunun, uzay ve Ay’daki uluslararası ilişkilerle alakalı bir antlaşma olan Artemis Kriterleri‘ni imzalamış diğer 35 ülkeyle de konuşulması gerekecek. Rusya ve Çin’in bu kriterleri hiç kabul etmediği düşünüldüğünde, işler çetrefilli hale de gelebilir.
NASA’nın uzay iletişim ve dolaşım amiri Kevin Coggins, Salı günü “ABD Donanma Rasathanesindeki atom saatlerini düşünün” şeklinde konuşuyor Reuters‘a. “Bunlar ülkenin nabzı, her şeyi eşgüdümlüyorlar. Ay’da bir nabız isteyeceksiniz.”
NASA’nın standartlaştırma planını Beyaz Saray’a sunmak için 2026’nın sonuna kadar zamanı var. Her şey plana göre giderse, o noktada Ay’da gerçek nabızlar olabilir; Artemis III mürettebatlı Ay görevinin, “Eylül 2026’dan önce” fırlatılması planlanmıyor.
Yazar: Andrew Paul/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
