NASA’nın Satürn V roketi yarım asır önce insanları uzaya göndermiş ve kuvveti her kalkışta izleyenleri büyülemişti. Roket fırlatılırken çıkan alevler göz kamaştırıcıydı. Duyulan gümbürtülü ses ise kulakları sağır edecek cinstendi. Dünya genelinde pek çok insanın hayal gücünü esir alan o anlar, insanlığın uzay tarihinde önemli bir yer tutuyor.
Satürn V’nin gücüyle ilgili bazı efsaneler dolaşıyor. Bu efsanelerde, fırlatma sırasında çıkan sesin betonu erittiği ve 1,5 km ötedeki otları tutuşturduğu iddia ediliyor.
Fakat bilim insanlarının yeni çalışmasına göre bu görüşler yanlış. Brigham Young Üniversitesinde (BYU) çalışan araştırmacılar, Amerikan Akustik Derneği adına yayımlanan The Journal of the Acoustical Society of America bülteninde üç gün önce çıkan yeni araştırmalarında fizik tabanlı bir model kullanarak Satürn V roketinin akustik seviyelerini tahmin ediyorlar. Araştırmacıların elde ettiği 203 desibellik değer, 1960’lardan gelen çok sınırlı bilgilerle uyuşuyor.
Bu değerin büyüklüğünü göstermek için yolcu uçağı motorlarının 120 ila 160 desibel ses çıkardığını söyleyebiliriz.
BYU’da çalışan makale eş yazarı Kent L. Gee, “Desibeller logaritmiktir” diyor. “Dolayısıyla her 10 desibel, bir derecelik artışa karşılık geliyor. Yüz yetmiş desibel 10 uçak motoruna eşit. İki yüz ise 10.000 motora!”
Satürn V son derece gürültülü bir roket olsa da, betonu eritmeye veya çimleri tutuşturmaya yetecek kadar güçlü değildi. Olguyla ilgili raporlar doğruysa, yangınlar muhtemelen duman veya enkazdan yayılan ışınımsal ısınmadan kaynaklanıyor.
Bu yanlış anlamaların bir kısmı, ses gücünün ses basıncıyla karıştırılmasından geliyor. Ses gücü, bir ampulün watt değerine benziyor. Ses basıncı ise aynı ampulün parlaklığı gibi: Ne kadar uzakta durduğunuza bağlı. Hesaplamalarda yapılan hatalar, desibel referans sistemindeki değişiklikler ve yanlış bilginin yayılması da bu yanılgıya yol açan diğer etmenlerden.
203 desibel çok ama çok yüksek olsa da, betonu eritecek veya otları tutuşturacak kadar büyük değil. “İnsanlık sadece ses dalgalarıyla bunu yapabilecek bir ses kaynağı henüz üretmedi” diyor Gee. Satürn V fırlatılırken çıkan sesin ise aynı anda uçan 700 savaş uçağının sesine denk miktarda olduğunu belirtiyor.
Artemis I uzay görevi kapsamında Pazartesi günü Ay’a gönderilmesi planlanan SLS roketinin de benzer bir ses çıkarması bekleniyor; belki de bir desibel daha fazla… Fakat NASA’nın modern gürültü baskılama sistemi sayesinde, SLS daha boğuk bir ses çıkarabilir.
Gee ve araştırma takımı, Artemis I Pazartesi günü SLS ile fırlatılırken yakın bir noktada hazır bekleyecek. Satürn V araştırmasına göre seçilen stratejik noktalara algılayıcı kuran araştırmacılar, NASA’nın şimdiye kadarki en güçlü roketinin aynı zamanda en gürültülüsü de mi olacağını kontrol etmek için bekliyor.
Kaynak: Amerikan Fizik Enstitüsü. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
